Παραδοτέο Γ φάσης_Νοέμβριος 2017

Η ερευνητική ομάδα κατέθεσε, σύμφωνα το χρονοδιάγραμμα, την έκθεση της Γ' φάσης του ερευνητικού προγράμματος στις 28 Νοεμβρίου 2017.

Το τεύχος της γ' φάσης

Συμμετοχή στο "1ο Athens Innovation Festival" (Νοέμβριος 2017)

Το ερευνητικό πρόγραμμα φιλοξενήθηκε στο περίπτερο του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και παρουσιάστηκε στους επισκέπτες και συμμετέχοντες του 1ου Athens Innovation Festival στο Ζάππειο (20-22 Νοεμβρίου 2017).

Ημερολόγιο συναντήσεων (Νοέμβριος 2017)

Πραγματοποιήθηκε συνάντηση εργασίας της ερευνητικής ομάδας του έργου και των επιστημονικών υπευθύνων στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του ΕΙΕ, τη Δευτέρα 6 Νοεμβρίου 2017. Η συνάντηση της ερευνητικής ομάδας επικεντρώθηκε στην οργάνωση του τεύχους του παραδοτέου της τρίτης φάσης του ερευνητικού προγράμματος. Αρχικά έγινε αναλυτική ενημέρωση για τη μέχρι τώρα εξέλιξη του ερευνητικού έργου, τις εργασίες που είναι σε εξέλιξη και τα μέχρι τώρα ευρήματα της έρευνας. Στη συνέχεια συζητήθηκε ο καταμερισμός της συγγραφής των κειμένων και των επιμέρους εργασιών που απαιτούνται για την παράδοση του τεύχους.

Η αναλυτική παρουσίαση των επιμέρους δράσεων του ερευνητικού προγράμματος, των δράσεων που έχουν ολοκληρωθεί και των σταδίων που βρίσκονται σε εξέλιξη επέτρεψε στην ερευνητική ομάδα να ανασυνταχθεί και να επανεξετάσει το χρονοδιάγραμμα της έρευνας. Τονίστηκαν οι εκκρεμότητες και οι επιμέρους αναζητήσεις που έχουν μείνει ημιτελείς ή δεν έχουν αναζητηθεί ακόμα και έγινε ένας συνολικός ανασχεδιασμός για την τέταρτη και τελευταία φάση του ερευνητικού έργου. Τα μέχρι τώρα ευρήματα της έρευνας ειδικά στο αρχείο της Περιφέρειας Αττικής είναι πρωτότυπα και ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και αποφασίστηκε η ιστορική έρευνα να εστιάσει, το επόμενο διάστημα, στο αρχείο αυτό. Μετά την ολοκλήρωση της πρώτης ταξινόμησης του συνόλου του υλικού, θα πραγματοποιηθεί πιο εστιασμένη έρευνα στα ευρετήρια, τους εκτιμητικούς και κτηματολογικούς πίνακες και στο υπόλοιπο υλικό του αρχείου για την περιοχή του Πειραιά.

Καρτέλα-μητρώο προσφυγικών οικισμών στον Άγιο Ιωάννη Ρέντη

Καρτέλα-μητρώο προσφυγικών οικισμών στον Άγιο Ιωάννη Ρέντη

(συντάκτριες: Άννα Λάμπρου - Αλεξάνδρα Μούργου)

Το φυσικό περιβάλλον στον Αγ. Ιωάννη Ρέντη:

Η περιοχή του Αγ. Ιωάννη Ρέντη αποτελεί τμήμα του δέλτα των ποταμών Ιλισού, Κηφισού και των παραποτάμων τους, που εκβάλλουν στην περιοχή του Ν. Φαλήρου. Στα διάφορα τοπωνύμια της περιοχής αποτυπώνεται η διαμόρφωση του τοπίου. Η ύπαρξη άφθονου νερού οδήγησε στην εκτεταμένη καλλιέργεια κηπευτικών στην περιοχή.[1]

Η οικιστική δομή της περιοχής τέλη 19ου - αρχές 20ου αι - Ο εποικισμός της περιοχής (19ος - αρχές 20ου αι.):

Κατά τις αρχές του 19ου αι, πριν την ανακήρυξη της Αθήνας ως πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, στην περιοχή υπήρχαν μεμονωμένες κατοικίες αγροτών για τις εποχιακές καλλιέργειες, πράγμα που συνηθιζόταν σε αγροτικές περιοχές κοντά στα αστικά κέντρα. Με την ίδρυση του Νεοελληνικού Κράτους κατοικήθηκε από αυτόχθονες και επήλυδες, οι οποίοι ασχολούνταν επίσης με την εκτροφή ζώων, τη σιδηρουργεία και την πηλοπλαστεία. Περιοχή απομακρυσμένη από το αστικό κέντρο, συνέχισε για χρόνια να διατηρεί τον αγροτικό χαρακτήρα της, ανάμεσα στην αναπτυσσόμενη βιομηχανική περιοχή Ρουφ - Πειραιώς και τη μεγαλοαστικού χαρακτήρα παραλία του Νέου Φαλήρου. Το τοπίο της διαμορφωνόταν από τα απέραντα ελαιόδεντρα και τους λαχανόκηπους, ενώ σε χάρτες της ευρύτερης περιοχής εμφανίζονται ήδη από το 1875 (Κάουπερτ) ορισμένες μεμονωμένες βιομηχανικές μονάδες (χαρτοβιομηχανία Βαρουξάκη, μία υφαντουργία στη δυτική ακτή και δύο τουβλοποιεία στην ενδοχώρα της παραλίας).[2]

Στις αρχές του 20ου αιώνα, προτάθηκε να μεταφερθούν στην περιοχή οι βιομηχανικές μονάδες του Πειραιά, προκειμένου να αναπτυχθεί ελεύθερα η πόλη· σχέδιο που στην πορεία εγκαταλείφθηκε. Μέχρι το 1912, η περιοχή περιγράφεται ως "μικρός εξοχικός συνοικισμός, σε απόσταση μιας ώρας από την Αθήνα και σαρανταπέντε λεπτών από τον Πειραιά (μεθ' ομωνύμου ναού και αρκετά ευθαλών φυτειών)".[3] Η περιοχή του Αγ. Ιωάννη Ρέντη, διαιρείτο από τον Κηφισό στο τμήμα που ανήκε στην Αθήνα (ανατολικά) και στον Πειραιά (δυτικά). Ο αριθμός των κατοίκων την εποχή αυτή εκτιμάται γύρω στους 300-350. Από το 1850 μέχρι το 1932 ο Ρέντης αποτελούσε βασική πηγή υδροδότησης του Πειραιά.[4]

Ο Μεσοπόλεμος

Τη δεκαετία του 1920, η περιοχή απαριθμεί 1457 κατοίκους, 572 από τους οποίους είναι κάτοικοι της περιοχής που ανήκει στον Πειραιά και οι υπόλοιποι στο Δήμο Αθηνών. Το 1925 αναγνωρίζεται ως ενιαία κοινότητα, και ως δήμος το 1946. Στα πλαίσια της ιδιότυπης νησιωτικής εξόδου[5], από το 1850 και μέχρι το 1930 η περιοχή εποικίστηκε από νησιώτες (κυρίως Νάξιους, Αιγινήτες, Ανδριώτες, Χιώτες και Κρητικούς). Τα πρώτα δείγματα της αυθαίρετης δόμησης κάνουν την εμφάνισή τους στις αδόμητες κι εκτός σχεδίου πόλεως εκτάσεις του Ρέντη [6].

Η έλευση των προσφύγων κατά τη δεκαετία του 1920 με αποκορύφωμα τους πληθυσμούς που ήρθαν από το 1922 μέχρι το 1928[7], είχε σαν αποτέλεσμα έναν βίαιο πολεοδομικό και κοινωνικό μετασχηματισμό στα αστικά κέντρα της χώρας[8]. Παρατηρώντας το μεσοπολεμικό χάρτη της περιοχής, μπορεί κανείς να διακρίνει την ανάπτυξη της περιφέρειας της Αθήνας. Οι προσφυγικοί συνοικισμοί απλώνονται στις βουνοπλαγιές της Αττικής: Κορυδαλλό, Νίκαια και Αιγάλεω. Τα Καμίνια επεκτείνονται, η Καλλιθέα, ο Ταύρος, το Μοσχάτο κι η Νέα Σμύρνη αναπτύσσονται.[9]

Το 1935 πραγματοποιείται το πρώτο εγκεκριμένο σχέδιο πόλης για την περιοχή, που περιλαμβάνει τμήματα εκατέρωθεν των σιδηροδρομικών εγκαταστάσεων, τον προσφυγικό οικισμό του Απόλλωνα και το κέντρο του Αγίου Ιωάννη Ρέντη. Πρόκειται για 50 οικοδομικά τετράγωνα σε ένα υποτυπώδες ιπποδάμειο σύστημα με δύο κεντρικές πλατείες, μία εκ των οποίων η πλατεία του Αγίου Ι. Ρέντη. Ως όρια, ορίζονται στα ανατολικά η κοίτη του Κηφισού, δυτικά τα όρια του Απόλλωνα, νότια η οδός Πειραιώς και βόρεια οι σιδηροδρομικές γραμμές. Ουσιαστικά, στην περιοχή διατηρείται χαμηλή δόμηση μέχρι και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, ενώ μετά το 1950 και δέχεται φορτίσεις από διάφορες δραστηριότητες και χρήσεις που αναπτύσσονται περιφερειακά της. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η έντονη βιομηχανική δραστηριότητα κατά μήκος της οδού Πειραιώς (1835-1836) και των Σιδηροδρομικών γραμμών (ΣΠΑΠ 1884, ΣΕΚ 1904, ΗΕΜ 1869). Μετά το 1922, παρατηρείται η σταδιακή εγκατάσταση όλο και περισσότερων μικρών και μεγάλων βιομηχανικών μονάδων. Η κοινότητα περιελάμβανε επίσης δύο εγκεκριμένες βιομηχανικές ζώνες: η πρώτη είχε όριο την οδό Πειραιώς, η δεύτερη περιλάμβανε τον οικισμό του Απόλλωνα και την περιοχή από το Αμαξοστάσιο των σιδηροδρόμων και προς τα νότια. [10]

Η περιοχή του Ρέντη κατά το Μεσοπόλεμο, εξακολουθεί να είναι αραιοκατοικημένη: ανάμεσα στα περιβόλια και τον ελαιώνα διακρίνονται οι προσφυγικοί πυρήνες Σταματάκη, Απόλλωνα και της κεντρικής πλατείας (προσφυγικές πολυκατοικίες βόρεια από το ναό του Αγίου Ιωάννη). Σε γενικές γραμμές ο αγροτικός χαρακτήρας της περιοχής διατηρείται μέχρι και τα μεταπολεμικά χρόνια. Το 1929 ο Σ. Λελούδας προτείνει σε χάρτη χρήσεων γης τον εξής χωροταξικό διαχωρισμό: το "άστυ" (κέντρο Αθήνας), το επίνειο (Πειραιάς, Κερατσίνι, Νίκαια, Κορυδαλλός) την γεωργική περιοχή (Ελαιώνας- Ρέντης), την παραλιακή ζώνη αναψυχής (ανατολικά του Μοσχάτου), την στρατιωτική περιοχή (Σκαραμαγκά, Δαφνί, Χαϊδάρι), την ορεινή περιοχή (Τουρκοβούνια, Ψυχικό, Χαλάνδρι). Οι συνδέσεις με τις γύρω περιοχές πραγματοποιούνταν από δύο γραμμές που διέρχονταν από την περιφέρεια του Ρέντη, η μία συνέδεε μέσω της Θηβών τον Πειραιά με το Αιγάλεω και η άλλη την Αθήνα με τον Πειραιά μέσω της οδού Πειραιώς. Μεταπολεμικά δημιουργήθηκαν και δύο γραμμές για τη σύνδεση Ρέντη Πειραιά και Ρέντη Αθήνας. [11]

Λόγω του εξοχικού του χαρακτήρα, ο Ρέντης αποτελούσε εκδρομικό ορμητήριο των γύρω εργατικών και λαϊκών συνοικιών, σε αντίθεση με τις περιοχές Νέου Φαλήρου και Μοσχάτου όπου αποτελούσαν περιοχές αναψυχής της μεγαλοαστικής τάξης. Οι κυβερνήσεις του Μεσοπολέμου επιβάλουν τη μεταφορά του εορτασμού της πρωτομαγιάς από το κέντρο των πόλεων της Αθήνας και του Πειραιά στις εξοχές του Ρέντη. Είναι χαρακτηριστική η πρόταση του Morgenthau, επικεφαλής της Ε.Α.Π. όπου στη χωροταξική μελέτη που είχε πραγματοποιήσει για την περιοχή μεταξύ Αθήνας και Πειραιά, αναδείκνυε τον εξαιρετικό πλούτο του υδροβιότοπου κατά μήκος των ακτών του ποταμού Κηφισού. [12]

Ο αγροτικός χαρακτήρας της περιοχής αποτελεί σημαντικό στοιχείο της κοινωνικής ζωής που αναπτύσσεται. Τα κηπευτικά που παράγονται στο Ρέντη τροφοδοτούν τις λαχαναγορές του Πειραιά και των Αθηνών. Η ζωή και η δραστηριότητα των πλανόδιων μανάβηδων και λαχαναγορητών του Ρέντη αποτυπώθηκε σε διάφορα λαϊκά αστικά τραγούδια.[13] Οι κάτοικοι της περιοχής του Ρέντη διασκέδαζαν στα λαϊκά κέντρα των γύρω συνοικιών όπου άνθιζε το ρεμπέτικο τραγούδι. Ενδεικτικά αναφέρουμε τη "Φαληριώτισσα" του Παπαϊωάννου στο Φάληρο και το "Μπαρ Μάρκος" του Βαμβακάρη στα Άσπρα Χώματα. Φημισμένο ήταν το κακόφημο "Ρώσικο Μπαρ" στα όρια του δήμου Ρέντη με την Κοκκινιά.

Οι προσφυγικοί συνοικισμοί στην περιοχή του Ρέντη

Το προσφυγικό στοιχείο ήταν έκδηλο τόσο στις γύρω περιοχές (Κοκκινιά, Κερατσίνι, Κορυδαλλός, Ταύρος, Περιστέρι) όσο και στον ίδιο το Ρέντη, που αποτελείται κυρίως από μικρούς προσφυγικούς θύλακες. Ωστόσο, την περίοδο του έντονου εποικισμού από πρόσφυγες, δε θεωρήθηκε σκόπιμο να απαλλοτριωθεί για κατοίκιση η γη στο σύνολό της, μιας και ήταν υψηλής αγροτικής παραγωγικότητας. Συνεπώς δε συναντάμε στην περιοχή μαζική κατοίκιση του προσφυγικού στοιχείου, όπως συνέβη σε διάφορες όμορες συνοικίες (Κοκκινιά, Ταύρος, Σφαγεία, Χαρακόπου). Το 1920 ο Ρέντης αριθμούσε 1437 κατοίκους, ενώ το 1928 ο πληθυσμός του διπλασιάστηκε, λόγω της εγκατάστασης προσφύγων από τη Μικρά Ασία και τη Ρουμανία. Όσοι από αυτούς δεν απορροφήθηκαν στη γεωργική παραγωγή, εργάστηκαν στις γειτονικές βιομηχανίες. [14]

Μεσοπολεμικοί προσφυγικοί συνοικισμοί: 

1. Πλατεία Αγίου Ιωάννη: Ο κεντρικότερος -ίσως- προσφυγικός συνοικισμός του Ρέντη, που αναπτύσσεται δίπλα στο ναό του Αγίου Ιωάννη της κεντρικής πλατείας. Καταλαμβάνει ένα οικοδομικό τετράγωνο κι αποτελείται από τέσσερις μεγάλες και τρεις μικρές διώροφες πέτρινες κατοικίες οι οποίες χτίστηκαν μεταξύ 1934 και 1939 από το Υπουργείο Πρόνοιας, μετά τη διάλυση της Ε.Α.Π. Αποτελούν σημείο αναφοράς για την περιοχή.[15]

2. Συνοικισμός Απόλλωνα: Βρίσκεται μεταξύ Πειραιώς (στο ύψος του εργοστασίου ΕΛΑΪΣ) και αμαξοστασίου. Ο συνοικισμός αυτός αποτελείται από 12 οικοδομικά τετράγωνα (5 μεγάλα και 7 μικρά). Τα γήπεδα παραχωρήθηκαν σε πρόσφυγες προκειμένου να χτίσουν οι ίδιοι τα σπίτια τους, με την μέθοδο της αυτοστέγασης. Σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο υπήρχαν πεζόδρομοι 2 μέτρων που επέτρεπαν την κίνηση στο εσωτερικό του τετραγώνου. Λόγω του ιδιαίτερα περιορισμένου χώρου που παρείχαν οι κατοικίες στο εσωτερικό, οι κάτοικοι επέκτειναν τον οικιστικό χώρο στην αυλή τους, με προσθήκες[16]. Η περιοχή πυκνοκατοικήθηκε σε μεγάλο βαθμό, γεγονός που είχε σαν αποτέλεσμα το να αποκτήσει ο συνοικισμός αυτός μια σχετική αυτοτέλεια και κοινωνική ζωή. [17]

3. Κτήμα Σταματάκη: Βρίσκεται δυτικά του Κηφισού, στο ύψος της σημερινής λεωφόρου Γεωργ. Παπανδρέου. Πρόκειται για δύο επιμήκη οικοδομικά τετράγωνα που χωρίστηκαν σε συνολικά 56 γήπεδα και στα οποία χτίστηκαν 28 διπλοκατοικίες. Όπως περιγράφεται από τον Κανετάκη, κ.α.[18] "κάθε οικίσκος είχε διαστάσεις 10χ10 μ. κι ήταν χωρισμένος στη μέση με πέτρινο τοίχο. Το σύνολο καλυπτόταν από τετράγωνη τετράριχτη στέγη, η οποία στηριζόταν στον κεντρικό διαχωριστικό τοίχο και στους τέσσερις πλευρικούς. Το κάθε μισό του κτιρίου είχε μια είσοδο - χολ, κουζίνα/τραπεζαρία από τη μία κι υπνοδωμάτιο από την άλλη". Διέμεναν τουλάχιστον 56 οικογένειες προσφύγων. Λόγω της πυκνής κατοίκησής του -σε αντιδιαστολή με την αραιή τριγύρω κατοίκιση- απέκτησε κεντρικό χαρακτήρα για γηγενείς και πρόσφυγες όχι μόνο του ίδιου του συνοικισμού, αλλά και γειτονικών.[19] Οι κάτοικοι κατάγονταν κυρίως από τα Αλάτσατα, το Αϊβαλί, τη Μάκρη και τον Πόντο.

Μεταπολεμικά οικιστικά συγκροτήματα

1. Οικισμός οδών Θεσσαλονίκης και Θηβών[20]: Πρόκειται για πολυκατοικίες, των οποίων την κατασκευή ανέλαβε το Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας. Στον οικισμό αυτόν εγκαταστάθηκαν κυρίως πρόσφυγες από τη Ρουμανία[21].

2. Κληροδότημα Γκιουλμπεκιάν - πολυκατοικίες Ο.Η.Ε.: Πολυκατοικίες που κτίστηκαν από τον Ο.Η.Ε. για να στεγάσουν Αρμένιους πρόσφυγες. Βρίσκονται στην οδό Θεσσαλονίκης. [22]

3. Συγκροτήματα Ο.Ε.Κ.: Πρόκειται για συγκροτήματα που κτίστηκαν μετά το 1960, σε διάφορα σημεία της περιοχής. Αποτελούνται από τετραώροφες πολυκατοικίες ίδιου τύπου διατεταγμένες σε "κατά στίχους" δόμηση. (εργατικές κατοικίες Αγίας Άννης, εργατικές κατοικίες Θεσσαλονίκης, πολυκατοικίες Α.Ο.Ε.Κ. 222, εργατικά συγκροτήματα κεντρικής πλατείας κ.α.)[23]

Η κατοχή

Λόγω του αγροτικού χαρακτήρα της, η περιοχή δεν αποτελούσε επίκεντρο των γεγονότων κατά την περίοδο της Κατοχής και των Δεκεμβριανών, συγκριτικά με τις γύρω εργατικές και προσφυγικές συνοικίες (Κοκκινιά, Πειραιάς, Καλλιθέα, Χαροκόπου). Αντίθετα, αποτελούσε κυρίως χώρο διέλευσης για τις γύρω περιοχές. Οι εργατικές και προσφυγικές περιοχές και τροφοδότησαν σε μεγάλο βαθμό την αντιστασιακή δράση. Ρεντιακοί πυρήνες της Αντίστασης δραστηριοποιήθηκαν στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην περιοχή οι εργάτες απασχολούνταν στους αγρούς (αγρεργάτες) και στις κοντινές βιομηχανίες. [24]

Μεταπολεμική περίοδος

Κατά την περίοδο αυτή, ιδιαίτερα μετά το 1960, αυτό που χαρακτηρίζει την περιοχή είναι η εγκατάλειψη του αγροτικού και γεωργικού χαρακτήρα της. Σταδιακά μεταβάλλονται οι χρήσεις γης: εμφανίζονται όλο και περισσότερες νέες βιομηχανικές εγκαταστάσεις και, μετά το 1973, αποθήκες και πρακτορεία μεταφορών.[25] Κομβικής σημασίας είναι η χωροθέτηση της κεντρικής λαχαναγοράς στου Ρέντη το 1960. Σημαντικές βιομηχανικές μονάδες στην ευρύτερη περιοχή είναι: ΡΟΛ-ΟΜΟ (ΒΙΑΝΥΛ), ΦΟΥΛΓΚΟΡ, Μαραγκόπουλου, ΕΛΑΪΣ, ΧΡΩΠΕΙ, ΑΝΤΕΛΚΟ, Μινέρβα, Ψυγεία Όλυμπος, Εργοστάσιο Παραγωγή Ηλεκτρικού Ρεύματος ΗΕΜ, Μπισκότα Παπαδοπούλου, ζυθοποιείο ΦΙΞ[26]. Αξίζει να σημειώσουμε την παρουσία μικρότερων μονάδων όπως υφαντουργεία, οινοποιεία και κεραμοποιεία. Μέσα στα όρια του δήμου υπάρχει το Εργοστάσιο- Αμαξοστάσιο των ΣΕΚ και ΣΠΑΠ καθώς επίσης και αρκετές βιομηχανικές μονάδες (ΒΙΕΝΕΞ, ΕΛΒΙΕΛΑ, βυρσοδεψία κ.λπ.). 

Όπως αναφέραμε προηγουμένως, ο Ρέντης μετά τη μικρασιατική καταστροφή απαριθμούσε 3.289 κατοίκους. Μέχρι το 1940 είχε φτάσει τους 4.183. Κατά την περίοδο 1945-1953, τέσσερις νέοι μικροί συνοικισμοί συγκροτούνται στην περιοχή της Αγίας Άννας (Μώρου, Ξηρουχάκη, Κωτσέλη και Παπαγιανοπούλου). Η πρώτη μεταπολεμική απογραφή το 1951 κατέγραψε 5.375 κατοίκους και το 1961 11.204 κατοίκους. Η αύξηση του πληθυσμού ήταν αποτέλεσμα της έντονης αστικοποίησης και της εσωτερικής μετανάστευσης. Το 1971 η περιοχή φτάνει τους 19.560 κατοίκους.[27]

1967 - 1974

Σχετικά με την πολεοδομική εξέλιξη του Ρέντη, είναι αξιοσημείωτο ότι η οικοδόμηση της προκύπτει από "έξω προς τα μέσα", λόγω των φορτίσεων που δέχεται από τις πυκνοκατοικημένες γύρω περιοχές και τις βιομηχανικές δραστηριότητες. Οι βασικοί λόγοι που ενθάρρυναν την ανάπτυξη βιομηχανικών δραστηριοτήτων στην περιοχή σχετίζονται αφενός με την εγγύτητά της στο λιμάνι του Πειραιά και σε εργατικούς συνοικισμούς που τροφοδοτούσαν με εργαζόμενους τα εργοστάσια, αφετέρου με τις ιδιαιτερότητες του φυσικού της τοπίου (χαμηλό υψόμετρο, υπόγεια ύδατα, πεδινό τοπίο). Τα χρόνια αυτά, εξαφανίζεται εντελώς ο εξοχικός- αγροτικός χαρακτήρας της περιοχής του Ρέντη. Το 1975 εκδίδεται υπουργική απόφαση που απαγορεύει οποιαδήποτε κτηνοτροφική δραστηριότητα σε όλο το Λεκανοπέδιο, "με το πρόσχημα της δημόσιας υγείας"[28].

Βιβλιογραφία

Αναλυτή, Β., 2006, "Από την προσφυγική κατοικία του χθες στη φοιτητική κατοικία του σήμερα, Αγ. Ιωάννης, Ρέντη", Διπλωματική Εργασία, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχ. ΕΜΠ

Αναλυτή, Β., 2006, "Πολεοδομική εξέλιξη και κοινωνική κατοικία στον Άγιο Ιωάννη Ρέντη", Διπλωματική Διάλεξη, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχ. ΕΜΠ

Βασιλείου, Ι., Η λαϊκή κατοικία, Αθήνα, 1944

Γ.Σ.Ε.Ε., 2000, Γεια σου περήφανη και αθάνατη εργατιά. Μια διαδρομή στο κοινωνικό εργατικό τραγούδι, Αρχείο Ιστορίας Συνδικάτων, Αθήνα

Κανετάκης, Γ., Μπενέκη, Ε., Σαρηγιάννης, Γ., 2002, Άγιος Ιωάννης Ρέντη, η ιστορική και πολεοδομική του εξέλιξη, εκδ. Δήμου Αγ. Ιωάννη Ρέντη, Αθήνα

Κωστής, Κ. 2015, (ζ' έκδοση - 2013 α' έκδοση), Τα κακομαθημένα παιδιά της ιστορίας, Η διαμόρφωση του Νεοελληνικού Κράτους 18ος-21ος αιώνας, ΠΟΛΙΣ, Αθήνα

Λάμπρου Α., Μπαλαμπανίδης Δ., 2011, «Πέρα (και) μέσα από το δίπολο δημόσιο/ιδιωτικό. Πλατεία Αγίου Ιωάννη Ρέντη», στο Πρακτικά Συνεδρίου: Δημόσιος χώρος... αναζητείται, 20-22 Οκτωβρίου 2011, Ολύμπιον, Θεσσαλονίκη, ΤΕΕ / Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας, σελ. Α5.

Λεοντίδου, Λ., 2001 (β' έκδοση), Πόλεις της Σιωπής, εργατικός εποικισμός της Αθήνας και του Πειραιά 1909-1940, Αθήνα, εκδ. Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ

Σαρηγιάννης, Γ., 2000, Αθήνα 1830-2000, Συμμετρία, Αθήνα

Αρχεία πολυμέσων (μουσικής)

Το μαναβάκι , Π. Τούντας - Δ. Γκόγκος (Μπαγιαντέρας)

Τα παιδιά της αγοράς - Χρυσίνης, Ρίτα Αμπατζή

Τα παιδιά της αγοράς- Τσιτσάνης , Σ. Παγιουμτζής

Πενθοφορεί η Αγιά Σοφιά - Μ. Γενίτσαρης (για Σ. Καρδάρα)

[1] Κανετάκης, Γ., Μπενέκη, Ε., Σαρηγιάννης, Γ., 2002, Άγιος Ιωάννης Ρέντη, η ιστορική και πολεοδομική του εξέλιξη, εκδ. Δήμου Αγ. Ιωάννη Ρέντη, Αθήνα. 

[2] ό.π. 

[3] Κανετάκης, Γ., Μπενέκη, Ε., Σαρηγιάννης, Γ., 2002, σελ 41. 

[4] Κανετάκης, Γ., Μπενέκη, Ε., Σαρηγιάννης, Γ., 2002. 

[5] Λεοντίδου, Λ., 2001 (β' έκδοση), Πόλεις της Σιωπής, εργατικός εποικισμός της Αθήνας και του Πειραιά 1909-1940, Αθήνα, εκδ. Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ. 

[6] Αναλυτή, Β., 2006, "Πολεοδομική εξέλιξη και κοινωνική κατοικία στον Άγιο Ιωάννη Ρέντη", Διπλωματική Διάλεξη, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχ. ΕΜΠ. 

[7] Κωστής, Κ. 2015, (ζ' έκδοση - 2013 α' έκδοση), Τα κακομαθημένα παιδιά της ιστορίας, Η διαμόρφωση του Νεοελληνικού Κράτους 18ος-21ος αιώνας, ΠΟΛΙΣ, Αθήνα. 

[8] Λεοντίδου, Λ., 2001. 

[9] Κανετάκης, Γ., Μπενέκη, Ε., Σαρηγιάννης, Γ., 2002. 

[10] ό.π. 

[11] ό.π. 

[12] ό.π. 

[13] Γ.Σ.Ε.Ε., 2000, Γεια σου περήφανη και αθάνατη εργατιά. Μια διαδρομή στο κοινωνικό εργατικό τραγούδι, Αρχείο Ιστορίας Συνδικάτων, Αθήνα 

[14] Κανετάκης, Γ., Μπενέκη, Ε., Σαρηγιάννης, Γ., 2002. 

[15] Βασιλείου, Ι., Η λαϊκή κατοικία, Αθήνα, 1944. 

[16] Αναλυτή, Β., 2006. 

[17] Κανετάκης, Γ., Μπενέκη, Ε., Σαρηγιάννης, Γ., 2002. 

[18] Κανετάκης, Γ., Μπενέκη, Ε., Σαρηγιάννης, Γ., 2002, σελ 68. 

[19] Κανετάκης, Γ., Μπενέκη, Ε., Σαρηγιάννης, Γ., 2002. 

[20] Αναλυτή, Β., 2006. 

[21] Αναλυτή, Β., 2006, "Από την προσφυγική κατοικία του χθες στη φοιτητική κατοικία του σήμερα, Αγ. Ιωάννης, Ρέντη", Διπλωματική Εργασία, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχ. ΕΜΠ. 

[22] Κανετάκης, Γ., Μπενέκη, Ε., Σαρηγιάννης, Γ., 2002. 

[23] Λάμπρου Α., Μπαλαμπανίδης Δ., 2011, «Πέρα (και) μέσα από το δίπολο δημόσιο/ιδιωτικό. Πλατεία Αγίου Ιωάννη Ρέντη», στο Πρακτικά Συνεδρίου: Δημόσιος χώρος... αναζητείται, 20-22 Οκτωβρίου 2011, Ολύμπιον, Θεσσαλονίκη, ΤΕΕ / Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας, σελ. Α5. 

[24] Κανετάκης, Γ., Μπενέκη, Ε., Σαρηγιάννης, Γ., 2002. 

[25] ό.π. 

[26] Σαρηγιάννης, Γ., 2000, Αθήνα 1830-2000, Συμμετρία, Αθήνα. 

[27] Κανετάκης, Γ., Μπενέκη, Ε., Σαρηγιάννης, Γ., 2002. 

[28] Κανετάκης, Γ., Μπενέκη, Ε., Σαρηγιάννης, Γ., 2002, σελ 130.

Συμμετοχή στο εργαστήριο "Αρχειακή διαχείριση συλλογών οπτικοακουστικών μαρτυριών" (Νοέμβριος 2017)

Στο πλαίσιο της έρευνας, της συνεχούς κατάρτισης των ερευνητών και της δημοσιότητας του προγράμματος προφορικής ιστορίας του «Προσφυγικού Πειραιά» οι συνεργάτες του προγράμματος, Ελένη Κυραμαργιού και Μάνος Αυγερίδης, συμμετείχαν στο διήμερο εργαστήριο που διοργάνωσε η Ένωση Προφορικής Ιστορίας με θέμα «Αρχειακή διαχείριση συλλογών οπτικοακουστικών μαρτυριών» που πραγματοποιήθηκε στο Ιστορικό Αρχείο του Πανεπιστημίου Αθηνών στις 3-4 Νοεμβρίου 2017 με κεντρικό εισηγητή τον Robert Perks, κύριο επιμελητή του Αρχείου Προφορικής Ιστορίας της Βρετανικής Βιβλιοθήκης και Διευθυντή της Εθνικής Συλλογής Αφηγήσεων Ζωής του ίδιου Ιδρύματος.

Εντοπισμός και καταγραφή αρχειακού υλικού στους Δήμους του ευρύτερου Πειραιά

Στόχο της δράσης του εντοπισμού και καταγραφής αρχειακού υλικού στους Δήμους του ευρύτερου Πειραιά αποτελεί ο εντοπισμός και η καταγραφή αρχειακού υλικού που συνδέεται με την προσφυγική εγκατάσταση από τον Σεπτέμβριο του 1922 έως το 1974, όπου είχε ολοκληρωθεί σχεδόν το σύνολο των προγραμμάτων προσφυγικής αποκατάστασης σε όλους τους Δήμους του ευρύτερου Πειραιά. Ο εντοπισμός και η καταγραφή του αρχειακού υλικού πραγματοποιείται ξεχωριστά σε κάθε Δήμο της Περιφερειακής Ενότητας Πειραιά και περιλαμβάνει το δημοτικό αρχείο (πρακτικά Δημοτικού Συμβουλίου, Δημοτολόγιο-Ληξιαρχείο και οποιαδήποτε άλλη σχετική αρχειακή ενότητα διαθέτει ο κάθε Δήμος). Αρχειακό υλικό θα αναζητηθεί και σε μια σειρά από άλλους αρχειακούς φορείς και φυσικά στο αρχείο των μητρώων δικαιούχων στεγαστικής αποκατάστασης και των κτηματολογίων της Περιφέρειας Αττικής. Η όλη προσπάθεια αποσκοπεί στη συγκρότηση ενός καταλόγου των προσφυγικών αρχείων και τεκμηρίων που διασώζονται για την προσφυγική ιστορία του Πειραιά. 

Α. Αρχειακές Διαθεσιμότητες Δήμων

 Δήμος Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη

Η αναζήτηση των αρχειακών διαθεσιμοτήτων ξεκίνησε από το Ληξιαρχείο του Δήμου Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη που στεγάζεται στο δημαρχείο της Νίκαιας. Στο Ληξιαρχείο σώζονται ταξινομημένα και σε καλή κατάσταση το σύνολο των ληξιαρχικών βιβλίων του Δήμου Νέας Κοκκινιάς –μετέπειτα Δήμου Νίκαιας– από το 1934 έως σήμερα. Η έρευνα συνεχίστηκε στο Γραφείο του Δημοτολογίου όπου σώζονται ταξινομημένα και σε καλή κατάσταση το σύνολο των βιβλίων του Δημοτολογίου Δήμου Νέας Κοκκινιάς –μετέπειτα Δήμου Νίκαιας– από το 1934 έως σήμερα. Στον ίδιο χώρο βρίσκεται ταξινομημένο και σε καλή κατάσταση το σύνολο του Μητρώου Αρρένων του Δήμου. Παράλληλα το σύνολο των στοιχείων που περιέχουν τα κατάστιχα του Ληξιαρχείου, του Δημοτολογίου και του Μητρώου Αρρένων έχουν περαστεί σε ειδικό ηλεκτρονικό πρόγραμμα μηχανογράφησης για τις ανάγκες των υπηρεσιών.

            Η αναζήτηση συνεχίστηκε στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου καθώς και στο γραφείο προσωπικού του Δημοτικού Συμβουλίου. Στο γραφείο προσωπικού του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη στο κτίριο του δημαρχείου Νίκαιας εντοπίστηκαν κατάστιχα πρακτικών και αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Νέας Κοκκινιάς –μετέπειτα Δήμου Νίκαιας–, της Δημαρχιακής Επιτροπής και της Διοικούσας Επιτροπής, από το 1934 έως το 1974. Τα κατάστιχα που εντοπίστηκαν δεν συνιστούν πλήρη σειρά των πρακτικών και των αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου, της Δημαρχιακής Επιτροπής και της Διοικούσας Επιτροπής, των τριών κύριων διοικητικών οργάνων του Δήμου, αλλά είναι αποσπασματικά. Παρόλα αυτά όμως περιέχουν πληροφορίες και στοιχεία για την διοικητική συγκρότηση του Δήμου, τις οικονομικές του λειτουργίες αλλά και την καθημερινότητα των ανθρώπων τις περιοχής, τη συνεχή προσπάθεια οικιστικής και επαγγελματικής αποκατάστασης των προσφύγων κατοίκων. Το αρχειακό αυτό υλικό αποτελεί ένα μοναδικό τεκμήριο της προσφυγικής ιστορίας της Νέας Κοκκινιάς και της Νίκαιας που μέχρι σήμερα δεν έχει μελετηθεί διεξοδικά παρά μονάχα αποσπασματικά.

Τα κατάστιχα φυλάσσονται σε ξύλινα ντουλάπια σε καλή κατάσταση. Το ίδιο το υλικό όμως έχει φθορές από τα χρόνια, ενώ κάποια βιβλία έχουν εμφανή ίχνη υγρασίας και χρειάζονται άμεση συντήρηση. Στο παράρτημα της έκθεσής αυτής υπάρχει ο κατάλογος των κατάστιχων σε χρονολογική σειρά, πρώτα των πρακτικών του Δημοτικού Συμβουλίου, στη συνέχεια της Δημαρχιακής Επιτροπής, της Διοικούσας Επιτροπής καθώς και κάποια ακόμη ευρετήρια που εντοπίστηκαν στο συγκεκριμένο χώρο.

Στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου εντοπίστηκε πλήρης σειρά των αποφάσεων του Δημοτικού συμβουλίου του Δήμου Νίκαιας από το 1974 έως σήμερα. Οι περισσότερες από αυτές ήταν δεμένες σε κατάστιχα, ενώ οι πιο πρόσφατες τοποθετημένες χρονολογικά σε ντοσιέ. Παράλληλα τη τελευταία δεκαετία περίπου οι αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου μπορούν να αναζητηθούν και ηλεκτρονικά. Κατόπιν παρότρυνσης και ενημέρωσης των υπαλλήλων του Δημοτικού Συμβουλίου επισκεφθήκαμε την αποθήκη που διατηρεί ο Δήμος στο κτίριο του ΕΠΑΛ. Η αποθήκη αυτή χρησιμοποιείται από το γραφείο του Δημοτικού Συμβουλίου ως αποθηκευτικός χώρος για το σύνολο των αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Νίκαιας από το 1990 έως σήμερα, καθώς και των διαβιβαστικών και συνοδευτικών εγγράφων που χρησιμοποιεί ή διαχειρίζεται το συγκεκριμένο γραφείο.

Στη συνέχεια η ερευνητική ομάδα επισκέφθηκε το υπόγειο του κτιρίου του παλαιού Δημαρχείου της Νίκαιας. Στο χώρο αυτό, που ουσιαστικά αποτελεί ένα πολεμικό καταφύγιο που κατασκευάστηκε λίγο πριν τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο εντοπίστηκε ο κύριος όγκος του δημοτικού αρχείου στα χρόνια της Μεταπολίτευσης. Πιο συγκεκριμένα στο υπόγειο του κτιρίου που είναι ιδιαίτερα μεγάλο και δαιδαλώδες, το σύνολο των υπηρεσιών του δήμου έχουν εναποθέσει τμήμα του υλικού τους (εισερχόμενα και εξερχόμενα έγγραφα, εγκυκλίους και άλλου τύπου υπηρεσιακά έγγραφα που δεν χρησιμοποιούν πια) συνήθως με χρονολογική ή θεματική σειρά. Το ανενεργό αυτό τμήμα των διοικητικών και οικονομικών υπηρεσιών του Δήμου της περιόδου 1974-2010, τοποθετημένο σε υπηρεσιακούς φακέλους φυλάσσεται σε έναν ακατάλληλο χώρο με υγρασία και ελλιπή αερισμό. Το αρχειακό υλικό που εντοπίστηκε στο συγκεκριμένο χώρο, όπως και το τμήμα του αρχείου που εντοπίστηκε στο χώρο του ΕΠΑΛ, είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον για την μεταπολιτευτική ιστορία της Νίκαιας, όμως δεν εμπίπτουν στη χρονική περίοδο που εξετάζει το συγκεκριμένο πρόγραμμα.

Στη συνέχεια η ερευνητική ομάδα επισκέφθηκε το κτίριο του Δημαρχείου στον Άγιο Ιωάννη Ρέντη. Και εκεί η έρευνα ξεκίνησε από το τμήμα του Ληξιαρχείου και του Δημοτολογίου. Στο Ληξιαρχείο σώζονται ταξινομημένα και σε πολύ καλή κατάσταση το σύνολο των ληξιαρχικών βιβλίων αρχικά της Κοινότητας και στη συνέχεια του Δήμου Αγίου Ιωάννη Ρέντη από το 1928 έως σήμερα. Η έρευνα συνεχίστηκε στο Γραφείο του Δημοτολογίου, όπου και εκεί σώζονται ταξινομημένα και σε πολύ καλή κατάσταση το σύνολο των βιβλίων της Κοινότητας και στη συνέχεια του Δήμου Αγίου Ιωάννη Ρέντη από το 1928 έως σήμερα. Στον ίδιο χώρο βρίσκεται ταξινομημένο και σε καλή κατάσταση το σύνολο του Μητρώου Αρρένων του Δήμου. Το σύνολο των στοιχείων που περιέχουν τα κατάστιχα του Ληξιαρχείου, του Δημοτολογίου και του Μητρώου Αρρένων έχουν περαστεί σε ειδικό ηλεκτρονικό πρόγραμμα μηχανογράφησης για τις ανάγκες των υπηρεσιών του Δήμου.

Η αναζήτηση συνεχίστηκε στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου όπου εντοπίστηκαν τα πρακτικά και οι αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Αγίου Ιωάννη Ρέντη από το 1974 έως το 2010, όταν πραγματοποιήθηκε η ενοποίηση του με τον Δήμο Νίκαιας. Σε διπλανό γραφείο εντοπίστηκαν σε πολύ καλή κατάσταση φάκελοι που περιείχαν αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου από το 1990 έως 2010, καθώς και διαβιβαστικά ή συνοδευτικά έγγραφα του γραφείου του Δημοτικού Συμβουλίου. Τέλος σε αποθηκευτικό χώρο του πολιτιστικού κέντρου φυλάσσεται τμήμα του ανενεργού αρχείου των διοικητικών υπηρεσιών του Δήμου της περιόδου 1974-2010, σε πολύ καλή κατάσταση.

Το αρχειακό υλικό που εντοπίστηκε στο κτίριο του δημαρχείου Αγίου Ιωάννη Ρέντη καθώς και στο γειτονικό πολιτιστικό κέντρο αποτελούν αρχειακό υλικό με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την μεταπολιτευτική ιστορία του Αγίου Ιωάννη Ρέντη, όμως δεν εμπίπτουν στη χρονική περίοδο που εξετάζει το συγκεκριμένο ερευνητικό πρόγραμμα. Παράλληλα το υλικό που εντοπίστηκε δεν καλύπτει το σύνολο της λειτουργίας της κοινότητας και στη συνέχεια Δήμου Αγίου Ιωάννη Ρέντη. Εφόσον δεν έχει πραγματοποιηθεί κάποια καταστροφή του ανενεργού δημοτικού αρχείου, σίγουρα θα υπάρχει κάποιος ακόμη αποθηκευτικός χώρος, σε κάποιο δημοτικό κτίριο του Ρέντη όπου θα φυλάσσεται το τμήμα αυτό του αρχείου. Για παράδειγμα δεν εντοπίσαμε το ανενεργό αρχείο της οικονομικής υπηρεσίας και φυσικά τα πρακτικά και τις αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου. Ζητήσαμε από την κα. Μπουμπούλη να επικοινωνήσει με συνταξιούχους εργαζόμενους του Δήμου (προϊσταμένους ή διευθυντές των υπηρεσιών) που θα μπορούσαν να έχουν εικόνα για το χώρο που έχει αποθηκευτεί το τμήμα του αρχείου αυτού. Δυστυχώς μέχρι σήμερα οι προσπάθειές της δεν έχουν αποδώσει κάποιο αποτέλεσμα.

Μετά την ολοκλήρωση της έρευνας συντάχθηκε ο κατάλογος του αρχείου των πρακτικών του Δημοτικού Συμβουλίου, των πρακτικών της Δημαρχιακής Επιτροπής, των πρακτικών της Διοικούσας Επιτροπής καθώς και κάποια ακόμη ευρετήρια που εντοπίστηκαν στο χώρο του Γραφείου γραφείο προσωπικού του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη στο κτίριο του δημαρχείου Νίκαιας. Τα κατάστιχα αυτά είναι της περιόδου 1934 – 1974, είναι αποσπασματικά με αποτέλεσμα να μην συνιστούν πλήρη σειρά των πρακτικών και των αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου, της Δημαρχιακής Επιτροπής και της Διοικούσας Επιτροπής, των τριών κύριων διοικητικών οργάνων του Δήμου.

Δήμος Κερατσινίου-Δραπετσώνας

Η αναζήτηση των αρχειακών διαθεσιμοτήτων ξεκίνησε από το Ληξιαρχείο του Δήμου Κερατσινίου-Δραπετσώνας που στεγάζεται στο δημαρχείο του Κερατσινίου. Στο Ληξιαρχείο σώζονται ταξινομημένα και σε καλή κατάσταση το σύνολο των ληξιαρχικών βιβλίων του Δήμου Αγίου Γεωργίου –μετέπειτα Δήμου Κερατσινίου– από το 1934 έως σήμερα. Στον ίδιο χώρο έχουν μεταφερθεί και τα ληξιαρχικά βιβλία του Δήμου Δραπετσώνας από το 1951-2010, τα οποία είναι ταξινομημένα και σε καλή κατάσταση. Η έρευνα συνεχίστηκε στο Γραφείο του Δημοτολογίου όπου σώζονται ταξινομημένα και σε καλή κατάσταση το σύνολο των Βιβλίων του Δημοτολογίου του Δήμου Αγίου Γεωργίου –μετέπειτα Δήμου Κερατσινίου– από το 1934 έως σήμερα. Στον ίδιο χώρο έχουν μεταφερθεί και τα βιβλία του Δημοτολογίου του Δήμου Δραπετσώνας από το 1951-2010, τα οποία είναι ταξινομημένα και σε καλή κατάσταση Στον ίδιο χώρο βρίσκεται ταξινομημένο και σε καλή κατάσταση το σύνολο του Μητρώου Αρρένων των δύο Δήμων. Παράλληλα το σύνολο των στοιχείων που περιέχουν τα κατάστιχα του Ληξιαρχείου, του Δημοτολογίου και του Μητρώου Αρρένων έχουν περαστεί σε ειδικό ηλεκτρονικό πρόγραμμα μηχανογράφησης για τις ανάγκες των υπηρεσιών.

            Η έρευνα συνεχίστηκε στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου όπου εντοπίστηκαν σε ένα ντουλάπι ανάμεσα σε δεμένους τόμους των φύλλων της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως, βιβλία Πρακτικών και βιβλία Αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου και της δημαρχιακής Επιτροπής του Δήμου Κερατσινίου της περιόδου 1934-1960. Δυστυχώς τα κατάστιχα αυτά δεν συνιστούν πλήρη σειρά των πρακτικών και των αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου και της Δημαρχιακής Επιτροπής, είναι αποσπασματικά αλλά αποτελούν σημαντικά τεκμήρια της τοπικής ιστορίας. Αναζητήθηκαν τα κατάστιχα των Πρακτικών και των αποφάσεων του Δημοτικού συμβουλίου που δεν εντοπίστηκαν. Παρόλες τις ελλείψεις τα κατάστιχα που εντοπίστηκαν περιέχουν πληροφορίες και στοιχεία για την διοικητική συγκρότηση του Δήμου, τις οικονομικές του λειτουργίες αλλά και την καθημερινότητα των ανθρώπων τις περιοχής, τη συνεχή προσπάθεια οικιστικής και επαγγελματικής αποκατάστασης των πρώτων προσφύγων κατοίκων. Το αρχειακό αυτό υλικό εμπλουτίζει την τεκμηρίωση της προσφυγικής ιστορίας του Κερατσινίου που μέχρι σήμερα δεν έχει μελετηθεί διεξοδικά παρά μονάχα αποσπασματικά.

            Στον ίδιο χώρο υπάρχει πλήρης σειρά δεμένων τόμων με τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου από το 1974 έως το 2010, σε καλή κατάσταση. Παράλληλα στο γραφείο του Δημοτικού Συμβουλίου υπάρχουν το σύνολο των αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου-Δραπετσώνας από το 2010 έως σήμερα, καθώς και των διαβιβαστικών και συνοδευτικών εγγράφων που χρησιμοποιεί ή διαχειρίζεται το συγκεκριμένο γραφείο, ως τμήμα του ενεργού του αρχείου.

            Στη συνέχεια η ερευνητική ομάδα του Δημοτικού Συμβουλίου επισκέφθηκε το Τμήμα Προσωπικού του Δήμου, όπου η διευθύντρια του τμήματος είχε εντοπίσει σε παλιότερη εσωτερική μετακόμιση του τμήματος εντός του κτιρίου δύο φακέλλους με αλληλογραφία του πρώην Δημάρχου Δημήτριο Μισαηλίδη με τον διορισμένο δήμαρχο της περιόδου της δικτατορίας καθώς και με άλλους υπηρεσιακούς παράγοντες. Έγινε καταγραφή του αρχειακού υλικού αυτού, αντικαταστάθηκαν τα μεταλλικά στοιχεία που περιείχαν τα έγγραφα, απομακρύνθηκαν οι πλαστικές διαφάνειες και τοποθετήθηκε σε νέους καθαρούς φακέλους. Στο γραφείο Δημάρχου και στις υπόλοιπες υπηρεσίες του Δήμου δεν εντοπίστηκε αρχειακό υλικό της περιόδου μέχρι το 1974, παρότι στάλθηκε και εσωτερικό υπηρεσιακό σημείωμα κατόπιν πρωτοβουλίας της αντιδημάρχου Πολιτισμού και Αθλητισμού.

            Τέλος η ερευνητική ομάδα επισκέφθηκε τον υπόγειο χώρο του κτιρίου του δημαρχείου Κερατσινίου, όπου στεγάζονται αποθηκευτικοί χώροι των διοικητικών και οικονομικών υπηρεσιών του Δήμου. Στους χώρους αυτούς εντοπίστηκαν τμήματα του υλικού των διοικητικών και οικονομικών υπηρεσιών (εισερχόμενα και εξερχόμενα έγγραφα, εγκύκλιοι και άλλου τύπου υπηρεσιακά έγγραφα), συνήθως με χρονολογική ή θεματική σειρά, της περιόδου 1990-2010. Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες φυλάσσεται το υλικό αυτό εγείρουν ζητήματα υγρασίας και ανεπαρκή αερισμού, για τα οποία και ενημερώθηκαν οι αρμόδιοι υπηρεσιακοί φορείς. Όταν ολοκληρώθηκε η αναζήτηση στους δημοτικούς χώρους η ερευνητική ομάδα πραγματοποίησε τον καθαρισμό και την ασφαλή τοποθέτηση του μικρού αρχειακού τμήματος που εντοπίστηκε στο Δήμο Κερατσινίου σε νέα καθαρά αποθηκευτικά κουτιά και φακέλους. Το υλικό αυτό βρίσκεται σε διαδικασία να μεταφερθεί στην Δημοτική Βιβλιοθήκη της Αμφιάλης όπου θα είναι προσβάσιμο στο κοινό.

Ο Δήμος Δραπετσώνας διαθέτει ένα ταξινομημένο αρχείο της περιόδου 1951-1980 –η ταξινόμηση του είχε γίνει την περίοδο 2009-2010 από το ΙΙΕ/ΕΙΕ- το οποίο είναι προσβάσιμο στη Δημοτική βιβλιοθήκη Δραπετσώνας. Το αρχείο αυτό έχουν επισκεφθεί και αξιοποιήσει αρκετοί προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές στις διπλωματικές και μεταπτυχιακές εργασίες τους, ενώ και μαθητές των γυμνασίων και των λυκείων της Δραπετσώνας έχουν στηρίξει σχολικές εργασίες τους σε τεκμήρια και πληροφορίες που περιέχονται σε αυτό.

Δήμος Περάματος

Ο Δήμος Περάματος δεν διαθέτει καθόλου αρχειακό υλικό της περιόδου πριν το 1999. Το κτίριο του δημαρχείου Περάματος υπέστη μεγάλες καταστροφές κατά τη διάρκεια του σεισμού το φθινόπωρο του 1999 και το σύνολο των υπηρεσιών του μετεγκαταστάθηκαν σε άλλους εκμισθωμένους χώρους για αρκετά χρόνια. Όταν ξεκίνησε η επισκευή του κτιρίου στα μέσα της δεκαετίας του 2000, πετάχτηκε το σύνολο του ανενεργού αρχείου του Δήμου. Σε παλιότερη συστηματική αναζήτηση των υπηρεσιών του Δήμου δεν εντοπίστηκαν  τα κατάστιχα των πρακτικών και των αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου. Στη συνέχεια η ερευνητική ομάδα επισκέφθηκε μονάχα τα γραφεία του Ληξιαρχείο και του Δημοτολογίου του Δήμου. Στο Ληξιαρχείο σώζονται ταξινομημένα και σε καλή κατάσταση το σύνολο των ληξιαρχικών βιβλίων της Κοινότητας –μετέπειτα– Δήμου Περάματος από το 1933 έως σήμερα. Αντίστοιχα στο Γραφείο του Δημοτολογίου σώζονται ταξινομημένα και σε καλή κατάσταση το σύνολο των Βιβλίων του Δημοτολογίου της Κοινότητας –μετέπειτα–Δήμου Περάματος από το 1933 έως σήμερα. Στον ίδιο χώρο βρίσκεται ταξινομημένο και σε καλή κατάσταση το σύνολο του Μητρώου Αρρένων του Δήμου. Παράλληλα το σύνολο των στοιχείων που περιέχουν τα κατάστιχα του Ληξιαρχείου, του Δημοτολογίου και του Μητρώου Αρρένων έχουν περαστεί σε ειδικό ηλεκτρονικό πρόγραμμα μηχανογράφησης για τις ανάγκες των υπηρεσιών.

Δήμος Κορυδαλλού

Παρότι η ερευνητική ομάδα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών από τον Μάιο επανειλημμένα έχει έρθει σε επαφή με τον πρόεδρο του Οργανισμού Άθλησης και Πολιτισμού του Δήμου Κορυδαλλού, μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει εφικτό, λόγω φόρτου εργασίας του να εξασφαλιστεί η απαιτούμενη πρόσβαση στους χώρους του δημαρχείου Κορυδαλλού για να ξεκινήσει η έρευνα.

Δήμος Πειραιά

Ο Δήμος Πειραιά διαθέτει Ιστορικό Δημοτικό Αρχείο όπου το σύνολο του υλικού που υπάρχει στο Δήμο Πειραιά είναι ήδη ταξινομημένο και καταλογραφημένο και δεν χρειάζεται τη συνδρομή της ερευνητικής ομάδας του προγράμματος. Το σύνολο των τεκμηρίων που διαθέτει αναφέρονται στην διοικητική, οικονομική και κοινωνική ιστορία του Πειραιά καθώς και στην πολιτιστική του κληρονομιά. Το Ιστορικό Αρχείο του Δήμου Πειραιά είναι υπεύθυνο για τη διαφύλαξη, ταξινόμηση, καταλογογράφηση του Δημοτικού Αρχείου από την ίδρυση της πόλης το 1835. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης της ερευνητικής ομάδας στο Ιστορικό Δημοτικό Αρχείο πραγματοποιήθηκε αναλυτική παρουσίαση των συλλογών του ΙΑΠ όπου διαπιστώθηκε η έλλειψη αρχειακού υλικού σχετικά με την προσφυγική άφιξη και εγκατάσταση. Το αρχείο των πρακτικών του Δημοτικού Συμβουλίου καθώς και ένα «Ευρετήριο Προσφύγων 1923» αποτελούν το μοναδικό σχετικό αρχειακό υλικό με το ερευνητικό πρόγραμμα που διαθέτει το Ιστορικό Αρχείο του Δήμου Πειραιά. Στα κατάστιχα των πρακτικών του Δημοτικού Συμβουλίου υπάρχουν αρκετές αναφορές στην προσφυγική άφιξη και εγκατάσταση στην πόλη του Πειραιά αλλά και στην ευρύτερη περιοχή του. Τα στοιχεία που εντοπίστηκαν είναι πολύτιμα στο ερευνητικό πρόγραμμα (για παράδειγμα το «Ευρετήριο Προσφύγων 1923»). Παράλληλα συνεχίζεται η αναζήτηση στο Γενικό Αρχείο του Δήμου σχετικά με την πολιτογράφηση των προσφύγων.

Β. Αρχεία Προσφυγικών Συλλόγων

Δήμος Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη

Η ερευνητική ομάδα του έργου σε συνεργασία με το τμήμα Παιδείας και Δημοσίων Σχέσεων του Δήμου Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη απέστειλε στις αρχές Φεβρουαρίου 2017 στο σύνολο των προσφυγικών συλλόγων της δημοτικής ενότητας Νίκαιας μια ενημερωτική επιστολή, όπου γινόταν παρουσίαση του σκοπού και των δράσεων του ερευνητικού προγράμματος και ζητούσε από τα διοικητικά συμβούλια των συλλόγων να επιτρέψουν στο τμήμα δημοσίων σχέσεων του Δήμου να κοινοποιήσει στους ερευνητές του έργου τα στοιχεία επικοινωνίας τους.

Δυστυχώς στο αίτημα αυτό ανταποκρίθηκαν μόνο η Ένωση Σμυρναίων και ο Σύλλογος Δαρδανελιωτών. Η ερευνητική ομάδα του έργου συνάντησε τον πρόεδρο της Ένωσης Σμυρναίων Νίκαιας κ. Νισκιόπουλο στα γραφεία της Ένωσης και μέλη του συλλόγου Δαρδανελιωτών επισκέφθηκαν το ΕΙΕ. Και στις δύο συναντήσεις έγινε μια αναλυτική παρουσίαση του ερευνητικού έργου και των στόχων του και υπήρξε ιδιαίτερη αναφορά στη δυνατότητα να ταξινομηθεί το αρχείο του συλλόγου ή να παραστεί οποιαδήποτε άλλη συνδρομή στην καταλογογράφηση και στην ταξινόμηση αρχειακών διαθεσιμοτήτων του συλλόγου από τους ερευνητές του προγράμματος. Τόσο ο πρόεδρος της Ένωσης όσο και τα μέλη του Συλλόγου Δαρδανελλιωτών ήταν αρνητικά σε αυτό το ενδεχόμενο, αφενώς γιατι το κάθε αρχείο περιέχει πληροφορίες και στοιχεία που δεν θα ήθελαν να γίνουν γνωστά σε μη μέλη της Ένωσης και του Συλλόγου όσο και γιατί το όποιο αρχείο υπάρχει έιναι ήδη ταξινομημένο και εν ενεργεία.

Στη συνέχεια η κα. Θειακού από το Δήμο Νίκαιας επικοινώνησε και με το Σύλλογο Ποντίων και την Ένωση Μαγνησίας, τα μέλη των οποίων ήταν θετικά στο ενδεχόμενο να συναντήσουν την ερευνητική ομάδα αλλά αρνητικά στο ενδεχόμενο να επιτρέψουν την πρόσβαση στο αρχειακό τους υλικό. Μετά από αυτές τις αρχικές απορρίψεις η ερευνητική ομάδα αποφάσισε να παγώσει προσωρινά το θέμα αυτό, να απευθυνθεί και στους σύλλόγους των άλλων Δήμων και να επανασχεδιάσει την δράση αυτή.

Δήμος Κερατσινίου-Δραπετσώνας

Η ερευνητική ομάδα του έργου σε συνεργασία με το τμήμα Παιδείας και Δημοσίων Σχέσεων του Δήμου Κερατσινίου-Δραπετσώνας απέστειλε στις αρχές Μαρτίου 2017 στο σύνολο των προσφυγικών συλλόγων του Δήμου Κερατσινίου-Δραπετσώνας μια ενημερωτική επιστολή, όπου γινόταν παρουσίαση του σκοπού και των δράσεων του ερευνητικού προγράμματος και ζητούσε από τα διοικητικά συμβούλια των συλλόγων να επιτρέψουν στο τμήμα δημοσίων σχέσεων του Δήμου να κοινοποιήσει στους ερευνητές του έργου τα στοιχεία επικοινωνίας τους.

Στο αίτημα ανταποκρίθηκαν η Ένωση Μικρασιατών Κερατσινίου και η Ένωση Ποντίων Πειραιώς-Κερατσινίου–Δραπετσώνας, οι δύο προσφυγικοί σύλλογοι που παραμένουν ενεργοί στην περιοχή. Στις διαδοχικές συναντήσεις που είχαν οι ερευνητές του προγράμματος μαζί τους έγινε μια αναλυτική παρουσίαση του ερευνητικού έργου και των στόχων του και υπήρξε ιδιαίτερη αναφορά στις δυνατότητες συνεργασίας των ερευνητών με τον κάθε σύλλογο. Η Ένωση Μικρασιατών Κερατσινίου ενημέρωσε τους ερευνητές ότι διαθέτει μικρό αρχείο, ταξινομημένο και δεν χρειάζεται κάποια συνδρομή σε αυτό αλλά θα ήταν θετική σε κάποιου άλλου είδους συνεργασία, τονίζοντας την μέχρι τώρα κρατική αδιαφορία στο θέμα της διάσωσης την μνήμης του μικρασιατικού Ελληνισμού. Η Ένωση Ποντίων ενημέρωσε τους ερευνητές ότι δεν διαθέτει αρχείο της περιόδου πριν το 1975 –παρότι η Ένωση υφίσταται από τα τέλη της δεκαετίας του 1910- και το αρχείο της είναι ταξινομημένο και σε χρήση.

Δήμος Περάματος

Στη συνάντηση που πραγματοποιήθηκε στο Δήμο Περάματος με τον δήμαρχο της πόλης και την διευθύντρια του τμήματος Πολιτισμού και Αθλητισμού του Δήμου, αναθέρθηκε ότι μόνο ο σύλλογος Ποντίων είναι ενεργό προσφυγικό σωματείο στο Πέραμα και η κα. Αργυροπούλου ανέλαβε να οργανώσει μια συνάντηση ανάμεσα στα μέλη της ερευνητικής ομάδας και στο Διοικητικό Συμβούλιο του Σωματείου. Στη συνάντηση που προγραμματίστηκε τα μέλη του Συλλόγου δεν προσήλθαν, ενώ σε νέα επικοινωνία που έγινε μαζί τους, ενημέρωσαν την κύρια Αργυροπούλου ότι θα ειδοποιήσουν εκείνα για μια νέα συνάντηση.

Με βάση τα δεδομένα αυτά η ερευνητική ομάδα του προγράμματος αποφάσισε να παγώσει προσωρινά το θέμα αυτό και να επιχειρήσει να επαναπροσεγγίσει του συλλόγους με άλλο τρόπο. Πιθανότατα η δράση της ταξινόμησης των αρχείων τους ή οποιαδήποτε άλλη συνδρομή στην καταλογογράφηση και στην ταξινόμηση αρχειακών διαθεσιμοτήτων τους αποτελούν δράσεις που δεν ενδιαφέρουν τους συλλόγους αυτή τη στιγμή. Σχεδιάζεται λοιπόν από τον Σεπτέμβρη να πραγματοποιηθούν από τα μέλη της ερευνητικής ομάδας μια σειρά από προφορικές συνεντεύξεις με τα μέλη των συλλόγων. Στις συνεντεύξεις αυτές θα επιχειρηθεί τα μέλη των συλλόγων να παρουσίασουν το ιστορικό του κάθε συλλόγου, τις δράσεις που έχει υλοποιήσει καθώς και το ρόλο που διαδραμάτισε ο σύλλογος την πρώτη περίοδο της προσφυγικής άφιξης. Εκτιμάται ότι με τον τρόπο αυτό αφενός θα συγκεντρωθούν κάποια στοιχεία και πληροφορίες για την την ιστορία του κάθε συλλόγου που δεν υπάρχουν αυτή τη στιγμή και αφετέρου ίσως καλλιεργηθεί η απαιτούμενη εμπιστοσύνη ανάμεσα στα μέλη του συλλόγου και στους ερευνητές ώστε να υλοποιηθούν αμέσως μετά κάποιες άλλες κοινές δράσεις.

Για παράδειγμα στο σεμινάριο Προφορικής Ιστορίας του Δήμου Πειραιά προασκλήθηκε ο Εξωραϊστικός Πολιτιστικός Σύλλογος Κατοίκων Μικρολίμανου Πειραιώς «Απόγονοι Μικρασιατών Προσφύγων». Ο πρόεδρος και ο αντιπρόεδρος του συλλόγου παρακολούθησαν το σεμινάριο και σε εκτενή συζήτης που έγινε μαζί τους αποφασίστηκε στις αρχές του φθινοπώρου να διοργανωθεί από κοινού μια ανοιχτή εκδήλωση για την ιστορία του συνοικισμού στο Μικρολίμανο. Εκτιμάται λοιπόν πως ίσως θα είναι πιο αποδοτικό να πραγματοποιηθούν κοινές δραστηριότητες και δράσεις με τους συλλόγους, σε συνδυασμό με τις προφορικές συνεντεύξεις των μελών τους.

Β. Άλλες αρχειακές διαθεσιμότητες.

Η ερευνητική ομάδα του ΕΙΕ συνέχισε την καταγραφή των αρχειακών διαθεσιμοτήτων σε μια σειρά από φορείς και αρχεία που διαθέτουν υλικό που σχετίζεται με την προσφυγική εγκατάσταση στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά. Κατά τη διάρκεια της τρίτης φάσης του ερευνητικού έργου ολοκληρώθηκε η έρευνα στο τμήμα του αρχείου της Κοινωνίας των Εθνών που υπάρχει στο Υπουργείο Εξωτερικών για την περίοδο 1923-1924 και στο αρχείο της Εγκατάστασης του Κέντρου Μικρασιατικών Ερευνών

    Το αρχείο της Κοινωνίας των Εθνών στο Ιστορικό Αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών περιλαμβάνει δύο φακέλους με εσωτερική αλληλογραφία του υπουργείου Εξωτερικών με το υπουργείο Πρόνοιας για ζητήματα που αφορούν τη στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων μέσω κυρίως των προγραμμάτων της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων, πρόχειρες εκθέσεις των μελών της ΕΑΠ προς το υπουργείο Εξωτερικών και άλλα έγγραφα διοικητικού κυρίως χαρακτήρα. Το τμήμα αυτό του Αρχείου του υπουργείου Εξωτερικών είναι ιδιαίτερα μικρό και δεν περιέχει αρχειακό υλικό που να προσφέρει στην ερευνητική ομάδα στοιχεία και τεκμήρια που θα συμβάλουν στην έρευνα. Δυστυχώς δεν κατέστη εφικτό να εντοπιστούν στο εν λόγω αρχείο άλλες αρχειακές διαθεσιμότητες που να σχετίζονται με τις κατευθύνσεις του συγκεκριμένου έργου.

    Κατά τη διάρκεια της τέταρτης φάσης του έργου θα συνεχιστεί η έρευνα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, στα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, στο Μουσείο Μπενάκη και στο Αρχείο του Κωνσταντίνου Δοξιάδη.

Γ. Αρχείο Περιφέρειας Αττικής

Στις 4 Σεπτεμβρίου 2017 ξεκίνησε η ταξινόμηση και η καταλογογράφηση στο αρχείο των μητρώων δικαιούχων στεγαστικής αποκατάστασης και των κτηματολογίων της Περιφέρειας Αττικής από την ερευνητική ομάδα του ΕΙΕ. Η παρούσα δράση διακρίνεται σε δύο φάσεις. Κατά τη διάρκεια της πρώτης φάσης θα καταλογογραφηθεί το σύνολο των μητρώων, των κτηματολογικών και εκτιμητικών πινάκων, των κτηματολογίων και των ευρετηρίων που διαθέτει η Διεύθυνση Κοινωνικής Μέριμνας της Περιφέρειας Αττικής. Το αρχειακό αυτό υλικό αποτελείται περίπου από 120 βιβλιοδετημένους τόμους κτηματολογικών καταλόγων και μητρώων και δεκάδες κτηματολογικούς και εκτιμητικούς πίνακες, όπου καταγράφονται το σύνολο των προσφυγικών οικοπέδων και κατοικιών που παραχωρήθηκαν σε πρόσφυγες δικαιούχους από το 1923 έως τα τέλη της δεκαετίας του 1980 κυρίως. Το υλικό αυτό περιέχει πολλαπλά χρήσιμα ιστορικά και πολεοδομικά στοιχεία και τεκμήρια, άγνωστα μέχρι σήμερα στην έρευνα.

Η καταλογογράφηση και ταξινόμηση του υλικού αυτού θα επιτρέψει τόσο στην Διεύθυνση Κοινωνικής Μέριμνας ευκολότερη και πληρέστερη πρόσβαση στο εν ενεργεία αρχειακό υλικό που διαθέτει και καθημερινά χρησιμοποιεί όσο και στην ερευνητική δουλειά που πραγματοποιείται στο πλαίσιο του συγκεκριμένου έργου να μελετήσει και να αξιοποιήσει ένα μοναδικής αξίας ιστορικό υλικό που μέχρι στιγμής δεν έχει χρησιμοποιηθεί ξανά. Μετά την ολοκλήρωση της καταλογογράφησης του συνόλου του αρχειακού υλικού θα ακολουθήσει η ταξινόμησή του ανά προσφυγικό συνοικισμό και στη συνέχεια ανά Δήμο. Το σύνολο του υλικού αφού καθαριστεί από τη σκόνη και αντικατασταθούν τα σκουριασμένα μεταλλικά του στοιχεία θα τοποθετηθεί σε ενιαίους φακέλους και κουτιά αποθήκευσης. Μετά το τέλος της διαδικασίας αυτής του σύνολο του εν ενεργεία αρχειακού υλικού θα είναι πιο εύκολα αναζητήσιμο και προσβάσιμο για τις υπηρεσιακές ανάγκες της Διεύθυνση Κοινωνικής Μέριμνας της Περιφέρειας Αττικής. Φυσικά ο εν λόγω κατάλογος μόλις δημιουργηθεί θα παραδοθεί στην αρμόδια υπηρεσία της Περιφέρειας Αττικής.

Στη δεύτερη φάση της παρούσας δράσης –η οποία θα ξεκινήσει παράλληλα με την τέταρτη φάση του ερευνητικού έργου- το αρχείο των μητρώων δικαιούχων στεγαστικής αποκατάστασης και των κτηματολογίων της Περιφέρειας Αττικής που αφορά την ευρύτερη περιοχή του Πειραιά θα μελετηθεί αναλυτικότερα και διεξοδικότερα. Σχεδιάζεται η ηλεκτρονική μεταγραφή τμήματος των μητρώων και των κτηματολογίων. Η διαδικασία αυτή θα επιτρέψει στο ερευνητικό έργο να πραγματοποιήσει αναλυτικότερη έρευνα σε ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία όσον αφορά το πρόγραμμα στεγαστικής αποκατάστασης που υλοποιήθηκε από το υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά. Μόλις ολοκληρωθεί η πρώτη φάση της δράσης η ερευνητική ομάδα θα συζητήσει διεξοδικά για τον τρόπο υλοποίησης της δεύτερης αυτής φάσης.

Αποτίμηση δράσης "Προφορική Ιστορία και ιστορικές περιηγήσεις" (Ιούλιος-Νοέμβριος 2017)

Στο διάστημα από 1 Μαρτίου έως 31 Μαΐου 2017 πραγματοποιήθηκε ο εισαγωγικός κύκλος επιμορφωτικών σεμιναρίων στους δήμους του Πειραιά, που είχε ως στόχο μια πρώτη γνωριμία των πολιτών με τα γνωστικά πεδία της προφορικής ιστορίας και της τοπικής ιστορίας σε θεωρητικό και μεθοδολογικό επίπεδο. Παράλληλα οι συμμετέχοντες στα σεμινάρια είχαν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με την προσφυγική ιστορία της ευρύτερης περιοχής του Πειραιά και τα έως τώρα πορίσματα της ιστορικής έρευνας σε σχέση με την προσφυγική εγκατάσταση, τη συγκρότηση των πόλεων και των συνοικισμών και τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις που την σημάδεψαν, τα σημαντικά γεγονότα αλλά και την εξέλιξη της περιοχής στον χρόνο και στον χώρο, σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα.

 Ο εισαγωγικός αυτός κύκλος αποτέλεσε ένα σύνολο τριών εβδομαδιαίων τρίωρων σεμιναρίων που πραγματοποιήθηκαν σε κάθε δήμο (Νίκαια-Αγ. Ιωάννη Ρέντη, Κερατσίνι-Δραπετσώνα και Πειραιάς) με τον συντονισμό των συνεργατών του ερευνητικού προγράμματος Μάνου Αυγερίδη και Ελένης Κυραμαργιού και τη συμμετοχή σημαντικών επιστημόνων και ερευνητών στα εν λόγω πεδία. Για την υλοποίηση των σεμιναρίων αναγκαία και καθοριστική ήταν η συνδρομή των δημοτικών αρχών και των υπηρεσιακών φορέων των δήμων. Η συμμετοχή των πολιτών και στους τρεις δήμους ήταν εξαιρετικά ικανοποιητική –αφενός σε όγκο και αφετέρου σε επίπεδο συζήτησης, προτάσεων και ιδεών– επιτρέποντας τόσο την επιτυχή ολοκλήρωση των σεμιναρίων όσο και την εκπλήρωση ενός κεντρικού στόχου του προγράμματος: τη δημιουργία ομάδων προφορικής ιστορίας, οι οποίες αποτελούνται από τους ίδιους τους πολίτες των δήμων. Οι συμμετέχοντες στις ομάδες θα πραγματοποιήσουν προφορικές συνεντεύξεις και θα αναζητήσουν αρχειακό και φωτογραφικό υλικό που διαθέτουν οι πληροφορητές τους με σκοπό τη συγκρότηση ενός εύχρηστου και προσβάσιμου οπτικοακουστικού αρχείου της ιστορίας της προσφυγικής εγκατάστασης και ζωής στις γειτονιές του Πειραιά.

Άλλωστε, το ερευνητικό πρόγραμμα, με τη δημιουργική ενεργοποίηση του δυναμικού της κάθε πόλης μέσα από το πρόγραμμα προφορικής ιστορίας επιδιώκει να κινητοποιήσει τους πολίτες να ενδιαφερθούν για το χώρο που ζουν και το παρελθόν τους. Μέσα από αυτήν τη διαδικασία που έχει ήδη ξεκινήσει, η κάθε πόλη και η κάθε γειτονιά γίνεται ένα εργαστήριο τοπικής ιστορίας, όπου οι συμμετέχοντες θα απευθύνονται στις οικογένειές τους, αναζητώντας τα νήματα με το παρελθόν με στόχο την ανασύσταση της ιστορίας των οικογενειών τους και των γειτονιών όπου ζουν. Η ιστορία της κάθε γειτονιάς θα συναρμολογηθεί σαν ένα παζλ από εικόνες και ιστορίες που θα προσφέρει ο καθένας και η καθεμία σε αυτό.

Οι Ομάδες Προφορικής Ιστορίας, λοιπόν, έχουν ήδη δημιουργηθεί και στους τρεις δήμους και έχουν ξεκινήσει τις συναντήσεις και τη δραστηριότητά τους με τη συνδρομή και το συντονισμό του Μ. Αυγερίδη και της Ε. Κυραμαργιού. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται αναλυτικότερα τα πεπραγμένα του ερευνητικού προγράμματος σε κάθε έναν δήμο ξεχωριστά.

Η συμμετοχή και το ενδιαφέρον των κατοίκων της Νίκαιας, του Αγίου Ιωάννη Ρέντη, της Δραπετσώνας, του Κερατσινίου και του Πειραιά ξεπέρασαν τις αρχικές προσδοκίες της ερευνητικής ομάδας. Κατά τη διάρκεια των τριών κύκλων των σεμιναρίων προφορικής ιστορίας δημιουργήθηκε ένα πολύ γόνιμο περιβάλλον διαλόγου και ανταλλαγής ιστορικών στοιχείων και πληροφοριών, όπου οι συμμετέχοντες βομβάρδιζαν με ερωτήσεις και διευκρινιστικές απορίες τους ομιλητές αλλά κυρίως ήταν οι ίδιοι ιδιαίτερα θετικοί και ανοιχτοί να μοιραστούν τις γνώσεις τους και τις αναμνήσεις του από τις ιστορίες που είχαν ακούσει από τις οικογένειές τους ή τους γειτονιές τους. Η ανταπόκριση αυτή αποτυπώθηκε και στη συμμετοχή στις ομάδες που συγκροτήθηκαν αλλά και στην διάθεση και την αφοσίωση που έχουν επιδείξει μέχρι στιγμής.

Όλο αυτό το διάστημα η ερευνητική ομάδα του ΕΙΕ είναι σε διαρκή επικοινωνία με τους συμμετέχοντες στα σεμινάρια, τους προτείνει βιβλιογραφία και αρχειακές ή δευτερογενείς πηγές που χρειάζεται να μελετήσουν ώστε να είναι προετοιμασμένοι για τις συνεντεύξεις τους και οργανώνει με τον καθένα και την καθεμία ξεχωριστά τον οδηγό της συνέντευξης που θα ακολουθήσουν. Το ενδιαφέρον αυτό των συμμετεχόντων έχει ξεπεράσει τις αρχικές προσδοκίες αλλά και τον αρχικό σχεδιασμό της ομάδας. Παρόλα αυτά αποφασίστηκε ότι τη συγκεκριμένη στιγμή και για τους ερευνητικούς σκοπούς του προγράμματος ότι είναι σημαντικό να υπάρξει μεγαλύτερη εστίαση και μέριμνα στο θέμα της προετοιμασίας των ομάδων και της άμεσης επαφής των ερευνητών με τα μέλη των ομάδων. Από την μέχρι τώρα λειτουργία των ομάδων οι ερευνητές του προγράμματος έχουν έρθει σε επαφή με πρώην και νυν κατοίκους των περιοχών αυτών και έχουν εντοπίσει στοιχεία, πληροφορίες και τεκμήρια για μικρές προσφυγικές γειτονιές που δεν γνώριζαν ότι υπήρχαν εντός της περιοχής μελέτης του ερευνητικού έργου. Πιθανότατα στο τέλος της τρίτης φάσης του ερευνητικού έργου θα είμαστε σε θέση να παρουσιάσουμε αναλυτικότερα το θέμα αυτό ιστοριογραφικά και χαρτογραφικά, αν και οι πρώτες διαφορές είδη αποτυπώνονται στον χάρτη του παραρτήματος.

Στο διάστημα από 1 Ιουλίου έως 30 Νοεμβρίου 2017 οι Ομάδες Προφορικής Ιστορίας που συγκροτήθηκαν μετά την διεξαγωγή των εισαγωγικών επιμορφωτικών σεμιναρίων προφορικής και τοπικής ιστορίας στους τρεις δήμους του Πειραιά, της Νίκαιας-Αγ. Ιωάννη Ρέντη και του Κερατσινίου-Δραπετσώνας συνέχισαν τις μηνιαίες εκπαιδευτικές συναντήσεις τους και την λειτουργία τους. Στόχος της παρούσας δράσης είναι η δημιουργία ενός οπτικοακουστικού αρχείου προφορικών μαρτυριών, το οποίο θα παραχωρηθεί στις δημοτικές βιβλιοθήκες κάθε δήμου και θα είναι προσβάσιμο στο μέλλον σε ερευνητές και κάθε ενδιαφερόμενο πολίτη. Βασική επιδίωξη της ερευνητικής ομάδας είναι η εμπλοκή του τοπικού πληθυσμού σε αυτήν την διαδικασία: η δημιουργία, δηλαδή, ενός ζωντανού και ανοιχτού αρχείου σχετικού με την προσφυγική ιστορία της κάθε πόλης από τους πολίτες της, για τους πολίτες της∙ επιπλέον, η δημιουργία ενός σημαντικού ερευνητικού εργαλείου που μπορεί να αποκαλύψει πτυχές της προσφυγικής εγκατάστασης και ζωής, οι οποίες δεν περιλαμβάνονται στα αρχεία, στη βιβλιογραφία και στις υπόλοιπες πηγές του ερευνητή (καθημερινές πρακτικές, συναισθήματα, τρόπο σκέψης, διαπροσωπικές και διακοινοτικές σχέσεις, τρόπο αντίληψης του παρελθόντος και διαμόρφωσης ταυτοτήτων κ.ά.).

            Η συγκρότηση ενός τέτοιου αρχείου προϋποθέτει τη γνώση και εφαρμογή των σύγχρονων πρακτικών της προφορικής ιστορίας, τόσο στο επίπεδο της συνέντευξης, όσο και της οργάνωσης και αρχειοθέτησής τους. Για παράδειγμα, μια συλλογή προφορικών μαρτυριών για να είναι λειτουργική και αξιόπιστη πρέπει να περιλαμβάνει μια σύντομη περιγραφή και έναν συνοπτικό πίνακα στον οποίον αναγράφονται οι βασικές πληροφορίες σχετικά με τους συντελεστές της κάθε συνέντευξης, η χρονική διάρκεια, τα μέσα αποθήκευσης, οι ειδικοί όροι χρήσης και τα συνοδευτικά υλικά. Κάθε φάκελος συνέντευξης θα περιλαμβάνει το αρχικό ηχητικό ή βιντεοσκοπημένο αρχείο, μια σύντομη περίληψη, ένα δελτίο πληροφορητή και το παραχωρητήριο με το οποίο ο πληροφορητής παρέδωσε τη συνέντευξή του στο Αρχείο, ενδεχομένως με περιοριστικούς όρους όσον αφορά τη χρήση του. Επιπλέον, σε πολλούς φακέλους συνεντεύξεων μπορεί να υπάρχουν συνοδευτικά τεκμήρια (φωτογραφίες, ψηφιοποιημένο αρχειακό υλικό κ.ά.).

            Ένα μέρος των συναντήσεων εργασίας που πραγματοποιούνται με τις τρεις ομάδες προφορικής ιστορίας σε μηνιαία βάση, αφορά την εκπαίδευση των εθελοντών με τις παραπάνω πρακτικές, καθώς και τη συνεργασία των ερευνητών με τους εθελοντές για την παροχή κάθε αναγκαίας βοήθειας και την επίλυση προβλημάτων που προκύπτουν στη διάρκεια της υλοποίησης των επιμέρους project.

Ένα δεύτερο κομμάτι των συναντήσεων έχει να κάνει με την διαρκή θεωρητική και πρακτική εξοικείωση των συμμετεχόντων στην διεξαγωγή προφορικών συνεντεύξεων, την παρακολούθηση και τη συζήτηση πάνω στις υλοποιημένες συνεντεύξεις τόσο όσον αφορά το περιεχόμενο όσο και τη μορφή τους, την επισήμανση αδυναμιών και την αναζήτηση λύσεων, καθώς και τις νέες ιδέες και θεματικές που προκύπτουν μέσα από αυτήν την διαδικασία. Ένα τρίτο μέρος αφορά τον αρχικό προγραμματισμό, την οργάνωση της δουλειάς, τη συγκρότηση των εξατομικευμένων ερωτηματολογίων και την αναζήτηση νέων πληροφορητών, η οποία εκτός των άλλων πραγματοποιείται και με την παροχή στοιχείων από τα σχετικά Αρχεία στα οποία εργάζονται παράλληλα οι ερευνητές.

            Όσον αφορά τα ερωτηματολόγια, αυτά εξατομικεύονται με βάση ένα αρχικό πρότυπο που έχει συγκροτηθεί από τους ερευνητές και το οποίο παρατίθεται σε συνοπτική μορφή παρακάτω:

Οδηγός συνέντευξης

Α Ενότητα

·         Βιογραφικά στοιχεία

·         Μνήμες και αφηγήσεις της οικογένειας

Β Ενότητα

·         Προσωπική ιστορία του πληροφορητή/δικές του μνήμες

·         Γονείς/οικογένεια

·         Παιδικά χρόνια – Εκπαίδευση (γειτονιά, φίλοι, σχολείο)

·         Ενήλικη ζωή (εργασία, γάμος, παιδιά κλπ.)

Γ Ενότητα

·         Η ζωή στην πόλη

·         Σημαντικά ιστορικά γεγονότα

·         Συμπεράσματα

Πιο συγκεκριμένα, η πρώτη ενότητα περιλαμβάνει ερωτήσεις σχετικά με τα ατομικά στοιχεία του πληροφορητή και της οικογένειάς του, το επάγγελμα, τον τόπο καταγωγής, την εγκατάσταση της οικογένειας στον Πειραιά, τη συνοικία στην οποία διαμένει κι αυτές στις οποίες διέμενε στο παρελθόν, καθώς επίσης και ερωτήσεις που έχουν να κάνουν με τις αφηγήσεις των γονέων του: η ζωή πριν την προσφυγιά, οι ιστορίες των παππούδων, η μικρασιατική καταστροφή και η έξοδος, οι γνώσεις για την Ελλάδα και το περιβάλλον που συνάντησαν εκεί, οι συνθήκες και τα μέσα ταξιδιού, η εμπειρία του πολέμου, η επικοινωνία με ανθρώπους που είχαν μείνει πίσω, η υποδοχή και εγκατάσταση στην Ελλάδα, τα δίκτυα των ανθρώπων που τους συνέδραμαν σε αυτήν την διαδικασία, η αντιμετώπιση των γηγενών, οι συνθήκες εγκατάστασης, η οικογενειακή ζωή, την πολιτική τοποθέτηση, τα ήθη και έθιμα, τα συναισθήματα και οι σκέψεις τους όταν πρωτοήρθαν στην Ελλάδα.

            Η δεύτερη ενότητα αφορά α) αναμνήσεις του πληροφορητή από τους γονείς του, συγγενείς σημαντικούς για την οικογένεια, το σπίτι στο οποίο ζούσαν (αναλυτικές περιγραφές), τις γιορτές και τον τρόπο με τον οποίον περνούσαν τον ελεύθερο χρόνο τους, τα καθημερινά γεύματα, τις τακτικές συνήθειες της οικογένειας, την κατανομή των εργασιών, την οικονομική κατάσταση, τις πρακτικές που ακολουθούσαν στην αρρώστια, τις εικόνες των παιδικών χρόνων, τους γείτονες και τους φίλους, το σχολείο, τα παιχνίδια, τις σχέσεις των δύο φύλων, το διάβασμα, τη θρησκευτική ζωή, τα καλοκαίρια, τις ενδεχόμενες σπουδές μετά το τέλος της σχολικής εκπαίδευσης και β) την ενήλικη ζωή, τις δουλειά, τις σχέσεις με τους εργοδότες και τους συναδέλφους, τα μέσα μεταφοράς, τις προσδοκίες για το μέλλον, τη γνωριμία με τον/την σύζυγο, τις σχέσεις των οικογενειών, τον τρόπο που στήσανε το σπιτικό τους, τους οικογενειακούς ρόλους, τα παιδιά, την επικοινωνία μαζί τους και την εκπαίδευσή τους, τη σχέση τους με την προσφυγική καταγωγή της οικογένειας.

            Η τρίτη ενότητα αφενός εστιάζει στην ζωή στην πόλη: περιοχή διαμονής, περιγραφή του σπιτιού, ιδιοκτησία, τρόποι κάλυψης καθημερινών αναγκών, περιγραφή της γειτονιάς, σύνθεση του πληθυσμού, διαπροσωπικές σχέσεις, αντιθέσεις, τύπος κτηρίων, επαγγελματικοί χώροι, δρόμοι και ελεύθεροι χώροι, πολιτική δράση, εκκλησίες, διασκέδαση, στέκια, δημόσιες εκδηλώσεις, αθλητικοί σύλλογοι, προσωπικότητες, σχέση συνοικίας με το κέντρο του Πειραιά, προμήθεια αγαθών, διατροφή, προβλήματα στην καθημερινότητα. Αφετέρου στην ανάμνηση σημαντικών ιστορικών γεγονότων: Δικτατορία Μεταξά, Πόλεμος, Κατοχή και Αντίσταση, Απελευθέρωση, Δεκεμβριανά και Εμφύλιος, Μεταπολεμική Ελλάδα, Δικτατορία '67, Μεταπολίτευση, σημαντικά γεγονότα της τοπικής ιστορίας.

            Τέλος, η συνέντευξη καταλήγει με την αναζήτηση πληροφοριών σχετικά με τον τρόπο που ο πληροφορητής περιγράφει τον εαυτό, τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους για όσα έζησε, τις καλύτερες και τις χειρότερες κατ’ αυτόν/ην στιγμές, την παρακαταθήκη που θα ήθελε να αφήσει στις επόμενες γενιές.

Τα παραπάνω αποτελούν έναν οδηγό ο οποίες εξειδικεύεται σε κάθε συνεντευξιαζόμενο ανάλογα με τις πληροφορίες που έχουν αντληθεί από τις διερευνητικές επαφές που προηγούνται της συνέντευξης –μια διαδικασία εξίσου σημαντική, όχι μόνον όσον αφορά τις απαραίτητες γνώσεις για τον πληροφορητή, αλλά επίσης για την εξοικείωση και τη δημιουργία ενός κλίματος εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο μερών. Στη συνέχεια, περιγράφεται πιο αναλυτικά η δραστηριότητα των τριών ομάδων προφορικής ιστορίας ανά περιοχή.

Κατάλογος του αρχείου του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νίκαιας, 1934-1960

Κατάλογος του αρχείου του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νίκαιας, 1934-1960

(συντάκτες: Μάνος Αυγερίδης - Ελένη Κυραμαργιού)

Το συγκεκριμένο τμήμα του αρχείου εντοπίστηκε στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Κερατσινίου-Δραπετσώνας στο κτίριο του δημαρχείου Κερατσινίου. Το σύνολο του αρχειακού αυτού υλικού αποτελείται από βιβλία Πρακτικών και βιβλία Αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου και της δημαρχιακής Επιτροπής του Δήμου Κερατσινίου της περιόδου 1934-1960. Δυστυχώς τα κατάστιχα αυτά δεν συνιστούν πλήρη σειρά των πρακτικών και των αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου και της Δημαρχιακής Επιτροπής, είναι αποσπασματικά αλλά αποτελούν σημαντικά τεκμήρια της τοπικής ιστορίας. Αναζητήθηκαν τα κατάστιχα των Πρακτικών και των αποφάσεων του Δημοτικού συμβουλίου που δεν εντοπίστηκαν. Όμως το ίδιο το υλικό όμως έχει φθορές από τα χρόνια.

Στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Κερατσινίου-Δραπετσώνας υπάρχει πλήρης σειρά δεμένων τόμων με τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου από το 1974 έως το 2010, σε καλή κατάσταση. Παράλληλα στο γραφείο του Δημοτικού Συμβουλίου υπάρχουν το σύνολο των αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου-Δραπετσώνας από το 2010 έως σήμερα, καθώς και των διαβιβαστικών και συνοδευτικών εγγράφων που χρησιμοποιεί ή διαχειρίζεται το συγκεκριμένο γραφείο, ως τμήμα του ενεργού του αρχείου.

            Στο τέλος του καταλόγου περιλαμβάνονται και οι δύο φάκελοι με αλληλογραφία του πρώην Δημάρχου Δημήτριο Μισαηλίδη με τον διορισμένο δήμαρχο της περιόδου της δικτατορίας καθώς και με άλλους υπηρεσιακούς παράγοντες. Το υλικό αυτό εντοπίστηκε στο γραφείο της Διευθύντριας του Τμήματος Προσωπικού του Δήμου Κερατσινίου. Το σύνολο του αρχειακού αυτού υλικού σχεδιάζεται να μεταφερθεί στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κερατσινίου και να είναι προσβάσιμο στην έρευνα.

Πρακτικά Δημοτικού Συμβουλίου

-«Βιβλίον Πρακτικών Δήμου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου, έτους 1935. Τόμος 2^ος »

Β΄ Βιβλίο Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου 6.1.1935-23.12.1935

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων Α-ΚΑ του Δημοτικού Συμβουλίου που πραγματοποιήθηκαν από τις 6.1.1935 έως τις 23.12.1935.

-«Βιβλίον Πρακτικών Δήμου του Δημοτικού Συμβουλίου, έτους 1936. Τόμος 3^ος »

Γ΄ Βιβλίο Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από 23.12.1935 - 14.7.1936

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων ΚΑ-ΚΒ/1935 (συνέχεια του προηγούμενου κατάστιχου) και ΚΓ-ΛΔ του Δημοτικού Συμβουλίου που πραγματοποιήθηκαν από τις 23.12.1935 έως τις 14.7.1936.

-«Βιβλίον Πρακτικών Δήμου του Δημοτικού Συμβουλίου, 6.11.1936. Τόμος 4^ος »

Δ΄ Βιβλίο Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από 4.9.1936 - 14.7.1937.

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων ΛΕ έως ΝΕ του Δημοτικού Συμβουλίου που πραγματοποιήθηκαν από τις 4.9.1936 έως τις 14.7.1937.

Σημείωση: εντός του κατάστιχου περιλαμβάνεται «Έκθεσις της Δημαρχιακής Επιτροπής του Δήμου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου συμφώνως τω άρθρω 101 του Κ.Δ.Ν.» με ημερομηνία 14.7.1937 καθώς και  «Εισηγητική Έκθεσις επί του Προϋπολογισμού του Δήμου χρήσεως 1937-1938»

-«Πρακτικά Δημοτικού Συμβουλίου, τόμος 5^ος, 26.7.37 »

Ε΄ Βιβλίο Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από 16.7.1937-15.4.1938.

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων ΝΕ (συνέχεια του προηγούμενου κατάστιχου) - ΞΗ του Δημοτικού Συμβουλίου που πραγματοποιήθηκαν από τις 16.7.1937 έως τις 15.4.1938.

-«Πρακτικά Συνεδριάσεων Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου, τόμος 6^ος, 23.6.38 »

Στ΄ Βιβλίο Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από 24.5.1938-24.7.1939.

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων ΞΘ – Π του Δημοτικού Συμβουλίου που πραγματοποιήθηκαν από τις 24.5.1938 έως τις 24.7.1939.

-«Πρακτικά Συνεδριάσεων Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου, τόμος 7^ος, 24 Ιουλίου 1939»

Ζ΄ Βιβλίο Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από 24.7.1939- 19.4.1940.

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων Π (συνέχεια του προηγούμενου κατάστιχου) – ΠΗ (συνεδρίαση 88) του Δημοτικού Συμβουλίου που πραγματοποιήθηκαν από τις 24.7.1939 έως τις 19.4.1940.

-«Πρακτικά Συνεδριάσεων Δημοτ. Συμβουλίου Αγ. Γεωργίου Κερατσινίου, τόμος 8^ος»

Η΄ Βιβλίο Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από 21.6.1940- 1.9.1941.

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων 88 (συνέχεια του προηγούμενου κατάστιχου) – 108 του Δημοτικού Συμβουλίου που πραγματοποιήθηκαν από τις 24.7.1939 έως τις 1.9.1941.

-«Πρακτικά Συνεδριάσεων Δημοτικού Συμβουλίου, τόμος 9^ος»

Θ΄ Βιβλίο Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από 1.9.1941-4.10.11941.

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων 108 (συνέχεια του προηγούμενου κατάστιχου) – 109 του Δημοτικού Συμβουλίου που πραγματοποιήθηκαν από τις 24.7.1939 έως τις 4.10.1941.

Σημείωση: οι περισσότερες σελίδες των πρακτικών της συνεδρίασης 109 είναι σκισμένες. 

- Βιβλίον πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου, 13^ο

Βιβλίο πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου 13.8.1945-25.11.1946.

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις 1-177 που ελήφθησαν στις Α-ΚΒ συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από τις 13.8.1945 έως τις 25.11.1946.

- Βιβλίον πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου, 14^ο

Βιβλίο πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου 25.11.1946-11.12.1947.

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις 178-225 (1946) και 1- 198(1947) που ελήφθησαν στις ΚΒ (1946, συνέχεια από το προηγούμενο κατάστιχο) – ΚΒ (1947) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από τις 25.11.1946 έως τις 11.12.1947.

-«Βιβλίον πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου, τόμος 15^ος, 1948»

Βιβλίο πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου 11.12.1947-3.3.1949.

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις που ελήφθησαν στις 22 (1947, συνέχεια από το προηγούμενο κατάστιχο) – 3(1949) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από τις 11.12.1947 έως τις 3.3.1949.

-«Πρόχειρον βιβλίον πρακτικών συνεδριάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου»

Βιβλίο πρακτικών του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου 16.5.1947-16.11.1948.

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις που ελήφθησαν στις 9 (1947) -  13 (1948) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου από τις 16.5.1947 έως τις 16.11.1948.

-«Βιβλίον πρακτικών και αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου, ετών 1953-1954. Τόμος 19^ος»

Βιβλίο πρακτικών και αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου 24.3.1953-10.9.1954.

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις που ελήφθησαν στις 4 (1953, συνέχεια από το προηγούμενο κατάστιχο) - 7 (1954) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου από τις 24.3.1953 έως τις 10.9.1954.

-«Βιβλίον πρακτικών και αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου, ετών 1954-1955. Τόμος 20^ος»

Βιβλίο πρακτικών και αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου 10.9.1954-1.12.1955.

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις που ελήφθησαν στις Ζ (1954, συνέχεια από το προηγούμενο κατάστιχο) - ΚΑ (1955) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου από τις 10.9.1954 έως τις 1.12.1955.

-«Βιβλίον πρακτικών και αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου, έτους 1955. Τόμος 21^ος»

Βιβλίο πρακτικών και αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου 5.12.1955-20.12.1955.

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις που ελήφθησαν στις 11 (1955, συνέχεια από το προηγούμενο κατάστιχο) - 12 (1955) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου από τις 5.12.1955 έως τις 20.12.1955.

-«Βιβλίον πρακτικών και αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου, έτους 1956. Τόμος 22^ος»

Βιβλίο πρακτικών και αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου 1.1.1956-30.11.1956.

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις που ελήφθησαν στις 1 (1956) - 21 (1956) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου από τις 1.1.1956 έως τις 4.12.1956.

-«Βιβλίον πρακτικών και αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου, έτους 1956-1957. Τόμος 23^ος»

Βιβλίο πρακτικών και αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου 4.12.1956-3.12.1957.

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις που ελήφθησαν στις 21 (1956) - 17(1957) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου από τις 4.12.1956 έως τις 3.12.1957.

-«Βιβλίον πρακτικών και αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου, ετών 1959-1960. Τόμος 25^ος»

Βιβλίο πρακτικών και αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου 16.6.1959-23.3.1960.

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις που ελήφθησαν στις 6 (1959, συνέχεια από το προηγούμενο κατάστιχο) - 5 (1960) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου από τις 16.6.1959 έως τις 23.3.1960.

-«Βιβλίον πρακτικών και αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου, ετών 1960-1961. Τόμος 26^ος»

Βιβλίο πρακτικών και αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου 23.3.1960-28.4.1961.

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις που ελήφθησαν στις 5 (1960, συνέχεια από το προηγούμενο κατάστιχο) - 7 (1961) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου από τις 23.3.1960 έως τις 28.4.1961.

-«Βιβλίον πρακτικών και αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου, ετών 1961-1962. Τόμος 27^ος»

Βιβλίο πρακτικών και αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου 28.4.1961- 17.5.1962.

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις που ελήφθησαν στις 7 (1961, συνέχεια από το προηγούμενο κατάστιχο) -  6 (1962) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου από τις 28.4.1961 έως τις 17.5.1962.

Αποφάσεις Δημοτικού Συμβουλίου

-«1934 Αριθ. Αποφ. από 1-67»

Α΄ Βιβλίο Αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου 13.4.1934-17.12.1934

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι 67 πρώτες αποφάσεις (1-67) που ελήφθησαν στις 17 συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου το 1934 (8.4.1934-17.12.1934).

-«Βιβλίον αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου, έτος 1949-1950. Τόμος 16^ος»

Βιβλίο αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου 3.3.1949-14.11.1950.

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις που ελήφθησαν στις 3 (1949, συνέχεια από τον προηγούμενο κατάστιχο) – 15 (1950) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από τις 3.3.1949 έως τις 14.11.1950.

-«Βιβλίον αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου, έτος 1950-1951. Τόμος 17^ος»

Βιβλίο αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου 7.12.1950-1.2.1952.

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις που ελήφθησαν στις 6 (1950) – 3 (1952) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από τις 7.12.1950 έως τις 1.2.1952.

-«Βιβλίον αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου, έτους 1952-1953. Τόμος 18^ος»

Βιβλίο αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου 1.2.1952-24.3.1953.

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις που ελήφθησαν στις 3 (1952, συνέχεια από το προηγούμενο κατάστιχο) -  4(1953) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από τις 1.2.1952 έως τις 24.3.1953.

Ευρετήρια Αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου

-«Ευρετήριον Αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου 1957-1958-1959»

Χειρόγραφο αυτοσχέδιο ευρετήριο των αποφάσεων που ελήφθησαν στις 1(1957) – 5 (1957) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου από τις 6.1.1957 έως τις 11.3.1957

-«Ευρετήριον Αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου 1960-1961»

Χειρόγραφο αυτοσχέδιο ευρετήριο των αποφάσεων που ελήφθησαν στις 1(1960) – 5 (1960) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου από τις 19.1.1960 έως τις 5.4.1962.

-«Ευρετήριον Αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου 1965-1966»

Χειρόγραφο αυτοσχέδιο ευρετήριο των αποφάσεων που ελήφθησαν στις 1(1965) – 1 (1967) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου από τις 1.1.1965 έως τις 1.1.1967.

Πρακτικά Διοικούσας Επιτροπής

-«Βιβλίον Πρακτικών και Αποφάσεων Διοικούσης Επιτροπής, τόμος 10^ος »

1^ο Βιβλίο Πρακτικών και Αποφάσεων της Διοικούσας Επιτροπής του Δήμου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από 26.1.1942-14.6.11943.

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων 1- 11 της Διοικούσας Επιτροπή που πραγματοποιήθηκαν από τις 26.1.1942 έως τις 14.6.11943.

Σημείωση: Η Διοικούσα Επιτροπή αντικατέστησε κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής το Δημοτικό Συμβούλιο. Ο δήμαρχος και τα μέλη της επιτροπής διορίστηκαν. Το κατάστιχο αυτό αποτελεί «άτυπα» συνέχεια του κατάστιχου «Πρακτικά Συνεδριάσεων Δημοτικού Συμβουλίου, τόμος 9^ος», 1.9.1941-4.10.11941.

-«Βιβλίον Πρακτικών και Αποφάσεων Διοικούσης Επιτροπής, αρχομ. από 21.6.43, πράξ. 70. Τόμος 11^ος »

2^ο Βιβλίο Πρακτικών και Αποφάσεων της Διοικούσας Επιτροπής του Δήμου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από 21.6.1943-24.5.11944.

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων 12(1943) - 13(1944)  της Διοικούσας Επιτροπή που πραγματοποιήθηκαν από τις 21.6.1943 έως τις 24.5.11944.

-«Βιβλίον Πρακτικών Δ. Επιτροπής Δήμου Κερατσινίου. Τόμος 12^ος »

3^ο Βιβλίο Πρακτικών και Αποφάσεων της Διοικούσας Επιτροπής του Δήμου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από 24.5.11944 -26.6.1945.

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων 13 (1944 συνέχεια του προηγούμενου κατάστιχου) και 6 (1945) της Διοικούσας Επιτροπή που πραγματοποιήθηκαν από τις 24.5.11944 έως τις 26.6.1945.

Δημαρχιακή Επιτροπή

-«Βιβλίον Αποφάσεων Δημαρχ. Επιτροπής. Τόμος Α »

1^ο Βιβλίο Πρακτικών και Αποφάσεων της Δημαρχιακής Επιτροπής του Δήμου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από 3.5.1\1934 - 31.8.1936.

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων 1- 19 της Δημαρχιακής Επιτροπής που πραγματοποιήθηκαν από τις 3.5.11934 έως τις 31.8.1936.

-«Βιβλίον πρακτικών Δημαρχιακής Επιτροπής, τόμος Γ»

3^ο Βιβλίο Πρακτικών και Αποφάσεων της Δημαρχιακής Επιτροπής του Δήμου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από 6.5.1938 – 6.8.1941.

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων της Δημαρχιακής Επιτροπής που πραγματοποιήθηκαν από τις 6.5.1938 έως τις 6.8.1941.

-«Βιβλίον πρακτικών Δημαρχιακής Επιτροπής, τόμος Δ»

4^ο Βιβλίο Πρακτικών και Αποφάσεων της Δημαρχιακής Επιτροπής του Δήμου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από 1.9.1941 - 29.12.1945.

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων 1 (1941) - 6 (1945) της Δημαρχιακής Επιτροπής που πραγματοποιήθηκαν από τις 1.9.1941 έως τις 29.12.1945.

-«Ευρετήριον Δημαρχιακής Επιτροπής από 1967»

Αυτοσχέδιο χειρόγραφο ευρετήριο των αποφάσεων της Δημαρχιακής Επιτροπής του Δήμου Κερατσινίου από 3.1.1967-22.11.1967

-«Ευρετήριον Δημαρχιακής Επιτροπής από 1968»

Αυτοσχέδιο χειρόγραφο ευρετήριο των αποφάσεων της Δημαρχιακής Επιτροπής του Δήμου Κερατσινίου από 22.6.1967-6.12.1967

Φάκελος «Δήμαρχοι»

Ο φάκελος αφορά τις δύο πρώτες περιόδους δημαρχίας του Δημήτριου Μισαηλίδη από τον Ιανουάριο του 1955 έως το καλοκαίρι του 1964. Ο φάκελος περιλαμβάνει:

α) μια σειρά από έγγραφα που αφορούν την ανάληψη των καθηκόντων του δημάρχου και του Δημοτικού Συμβουλίου (αποτελέσματα εκλογών, πρωτόκολλα ορκωμοσίας, πρωτόκολλα παραλαβής και παράδοσης υπηρεσιών Δήμου Κερατσινίου).

β) υπηρεσιακή αλληλογραφία του Δήμου Κερατσινίου με τη Νομαρχία Αττικής και το υπουργείο Εσωτερικών για το ζήτημα της πειθαρχικής αργίας που επιβλήθηκε στον Δήμαρχο Κερατσινίου από τον Νομάρχη καθώς και για τα αιτήματα διακοπών από τα καθήκοντά του για λόγους υγείας. Σε κάθε διακοπή από τα καθήκοντά του, έπρεπε να διοριστεί κάποιος άλλος Δημοτικός Σύμβουλος (συνήθως ο αντιπρόεδρος της Δημαρχιακής Επιτροπής) να εκτελεί χρέη δημάρχου. 

Φάκελος «Δήμαρχος: Δημοτική Περίοδος 16.8.1964-31.12.1968»

Ο φάκελος αφορά την τρίτη περίοδο δημαρχίας του Δημήτριου Μισαηλίδη από τις 16.8.1964 έως τις 31.12.1968. Η θητεία του διακόπηκε στις 5.5.1967 λόγω της επιβολής της δικτατορίας.  Ο φάκελος περιλαμβάνει:

α) μια σειρά από έγγραφα που αφορούν την ανάληψη των καθηκόντων του δημάρχου και του Δημοτικού Συμβουλίου (αποτελέσματα εκλογών, πρωτόκολλα ορκωμοσίας, πρωτόκολλα παραλαβής και παράδοσης υπηρεσιών Δήμου Κερατσινίου).

β) μετά την παύση της θητείας του ο Δημήτριος Μισαηλίδης αιτήθηκε να συνταξιοδοτηθεί. Αρχικά πρέπει να έπαιρνε κάποιο επίδομα στη συνέχεια όμως το αρμόδιο υπουργείο αναζήτησε από την Γενική Διεύθυνση Εθνικής Ασφαλείας πιστοποιητικό. Χαρακτηρίστηκε «επικίνδυνος Κομ/στής και βαρύνεται με σοβαράς Κομ/κάς εκδηλώσεις και ενέργειας». Δεν κατάφερε να πάρει σύνταξή.