Εντοπισμός και καταγραφή αρχειακού υλικού στους Δήμους του ευρύτερου Πειραιά

Στόχο της δράσης του εντοπισμού και καταγραφής αρχειακού υλικού στους Δήμους του ευρύτερου Πειραιά αποτελεί ο εντοπισμός και η καταγραφή αρχειακού υλικού που συνδέεται με την προσφυγική εγκατάσταση από τον Σεπτέμβριο του 1922 έως το 1974, όπου είχε ολοκληρωθεί σχεδόν το σύνολο των προγραμμάτων προσφυγικής αποκατάστασης σε όλους τους Δήμους του ευρύτερου Πειραιά. Ο εντοπισμός και η καταγραφή του αρχειακού υλικού πραγματοποιείται ξεχωριστά σε κάθε Δήμο της Περιφερειακής Ενότητας Πειραιά και περιλαμβάνει το δημοτικό αρχείο (πρακτικά Δημοτικού Συμβουλίου, Δημοτολόγιο-Ληξιαρχείο και οποιαδήποτε άλλη σχετική αρχειακή ενότητα διαθέτει ο κάθε Δήμος). Αρχειακό υλικό θα αναζητηθεί και σε μια σειρά από άλλους αρχειακούς φορείς και φυσικά στο αρχείο των μητρώων δικαιούχων στεγαστικής αποκατάστασης και των κτηματολογίων της Περιφέρειας Αττικής. Η όλη προσπάθεια αποσκοπεί στη συγκρότηση ενός καταλόγου των προσφυγικών αρχείων και τεκμηρίων που διασώζονται για την προσφυγική ιστορία του Πειραιά. 

Α. Αρχειακές Διαθεσιμότητες Δήμων

 Δήμος Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη

Η αναζήτηση των αρχειακών διαθεσιμοτήτων ξεκίνησε από το Ληξιαρχείο του Δήμου Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη που στεγάζεται στο δημαρχείο της Νίκαιας. Στο Ληξιαρχείο σώζονται ταξινομημένα και σε καλή κατάσταση το σύνολο των ληξιαρχικών βιβλίων του Δήμου Νέας Κοκκινιάς –μετέπειτα Δήμου Νίκαιας– από το 1934 έως σήμερα. Η έρευνα συνεχίστηκε στο Γραφείο του Δημοτολογίου όπου σώζονται ταξινομημένα και σε καλή κατάσταση το σύνολο των βιβλίων του Δημοτολογίου Δήμου Νέας Κοκκινιάς –μετέπειτα Δήμου Νίκαιας– από το 1934 έως σήμερα. Στον ίδιο χώρο βρίσκεται ταξινομημένο και σε καλή κατάσταση το σύνολο του Μητρώου Αρρένων του Δήμου. Παράλληλα το σύνολο των στοιχείων που περιέχουν τα κατάστιχα του Ληξιαρχείου, του Δημοτολογίου και του Μητρώου Αρρένων έχουν περαστεί σε ειδικό ηλεκτρονικό πρόγραμμα μηχανογράφησης για τις ανάγκες των υπηρεσιών.

            Η αναζήτηση συνεχίστηκε στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου καθώς και στο γραφείο προσωπικού του Δημοτικού Συμβουλίου. Στο γραφείο προσωπικού του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη στο κτίριο του δημαρχείου Νίκαιας εντοπίστηκαν κατάστιχα πρακτικών και αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Νέας Κοκκινιάς –μετέπειτα Δήμου Νίκαιας–, της Δημαρχιακής Επιτροπής και της Διοικούσας Επιτροπής, από το 1934 έως το 1974. Τα κατάστιχα που εντοπίστηκαν δεν συνιστούν πλήρη σειρά των πρακτικών και των αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου, της Δημαρχιακής Επιτροπής και της Διοικούσας Επιτροπής, των τριών κύριων διοικητικών οργάνων του Δήμου, αλλά είναι αποσπασματικά. Παρόλα αυτά όμως περιέχουν πληροφορίες και στοιχεία για την διοικητική συγκρότηση του Δήμου, τις οικονομικές του λειτουργίες αλλά και την καθημερινότητα των ανθρώπων τις περιοχής, τη συνεχή προσπάθεια οικιστικής και επαγγελματικής αποκατάστασης των προσφύγων κατοίκων. Το αρχειακό αυτό υλικό αποτελεί ένα μοναδικό τεκμήριο της προσφυγικής ιστορίας της Νέας Κοκκινιάς και της Νίκαιας που μέχρι σήμερα δεν έχει μελετηθεί διεξοδικά παρά μονάχα αποσπασματικά.

Τα κατάστιχα φυλάσσονται σε ξύλινα ντουλάπια σε καλή κατάσταση. Το ίδιο το υλικό όμως έχει φθορές από τα χρόνια, ενώ κάποια βιβλία έχουν εμφανή ίχνη υγρασίας και χρειάζονται άμεση συντήρηση. Στο παράρτημα της έκθεσής αυτής υπάρχει ο κατάλογος των κατάστιχων σε χρονολογική σειρά, πρώτα των πρακτικών του Δημοτικού Συμβουλίου, στη συνέχεια της Δημαρχιακής Επιτροπής, της Διοικούσας Επιτροπής καθώς και κάποια ακόμη ευρετήρια που εντοπίστηκαν στο συγκεκριμένο χώρο.

Στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου εντοπίστηκε πλήρης σειρά των αποφάσεων του Δημοτικού συμβουλίου του Δήμου Νίκαιας από το 1974 έως σήμερα. Οι περισσότερες από αυτές ήταν δεμένες σε κατάστιχα, ενώ οι πιο πρόσφατες τοποθετημένες χρονολογικά σε ντοσιέ. Παράλληλα τη τελευταία δεκαετία περίπου οι αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου μπορούν να αναζητηθούν και ηλεκτρονικά. Κατόπιν παρότρυνσης και ενημέρωσης των υπαλλήλων του Δημοτικού Συμβουλίου επισκεφθήκαμε την αποθήκη που διατηρεί ο Δήμος στο κτίριο του ΕΠΑΛ. Η αποθήκη αυτή χρησιμοποιείται από το γραφείο του Δημοτικού Συμβουλίου ως αποθηκευτικός χώρος για το σύνολο των αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Νίκαιας από το 1990 έως σήμερα, καθώς και των διαβιβαστικών και συνοδευτικών εγγράφων που χρησιμοποιεί ή διαχειρίζεται το συγκεκριμένο γραφείο.

Στη συνέχεια η ερευνητική ομάδα επισκέφθηκε το υπόγειο του κτιρίου του παλαιού Δημαρχείου της Νίκαιας. Στο χώρο αυτό, που ουσιαστικά αποτελεί ένα πολεμικό καταφύγιο που κατασκευάστηκε λίγο πριν τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο εντοπίστηκε ο κύριος όγκος του δημοτικού αρχείου στα χρόνια της Μεταπολίτευσης. Πιο συγκεκριμένα στο υπόγειο του κτιρίου που είναι ιδιαίτερα μεγάλο και δαιδαλώδες, το σύνολο των υπηρεσιών του δήμου έχουν εναποθέσει τμήμα του υλικού τους (εισερχόμενα και εξερχόμενα έγγραφα, εγκυκλίους και άλλου τύπου υπηρεσιακά έγγραφα που δεν χρησιμοποιούν πια) συνήθως με χρονολογική ή θεματική σειρά. Το ανενεργό αυτό τμήμα των διοικητικών και οικονομικών υπηρεσιών του Δήμου της περιόδου 1974-2010, τοποθετημένο σε υπηρεσιακούς φακέλους φυλάσσεται σε έναν ακατάλληλο χώρο με υγρασία και ελλιπή αερισμό. Το αρχειακό υλικό που εντοπίστηκε στο συγκεκριμένο χώρο, όπως και το τμήμα του αρχείου που εντοπίστηκε στο χώρο του ΕΠΑΛ, είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον για την μεταπολιτευτική ιστορία της Νίκαιας, όμως δεν εμπίπτουν στη χρονική περίοδο που εξετάζει το συγκεκριμένο πρόγραμμα.

Στη συνέχεια η ερευνητική ομάδα επισκέφθηκε το κτίριο του Δημαρχείου στον Άγιο Ιωάννη Ρέντη. Και εκεί η έρευνα ξεκίνησε από το τμήμα του Ληξιαρχείου και του Δημοτολογίου. Στο Ληξιαρχείο σώζονται ταξινομημένα και σε πολύ καλή κατάσταση το σύνολο των ληξιαρχικών βιβλίων αρχικά της Κοινότητας και στη συνέχεια του Δήμου Αγίου Ιωάννη Ρέντη από το 1928 έως σήμερα. Η έρευνα συνεχίστηκε στο Γραφείο του Δημοτολογίου, όπου και εκεί σώζονται ταξινομημένα και σε πολύ καλή κατάσταση το σύνολο των βιβλίων της Κοινότητας και στη συνέχεια του Δήμου Αγίου Ιωάννη Ρέντη από το 1928 έως σήμερα. Στον ίδιο χώρο βρίσκεται ταξινομημένο και σε καλή κατάσταση το σύνολο του Μητρώου Αρρένων του Δήμου. Το σύνολο των στοιχείων που περιέχουν τα κατάστιχα του Ληξιαρχείου, του Δημοτολογίου και του Μητρώου Αρρένων έχουν περαστεί σε ειδικό ηλεκτρονικό πρόγραμμα μηχανογράφησης για τις ανάγκες των υπηρεσιών του Δήμου.

Η αναζήτηση συνεχίστηκε στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου όπου εντοπίστηκαν τα πρακτικά και οι αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Αγίου Ιωάννη Ρέντη από το 1974 έως το 2010, όταν πραγματοποιήθηκε η ενοποίηση του με τον Δήμο Νίκαιας. Σε διπλανό γραφείο εντοπίστηκαν σε πολύ καλή κατάσταση φάκελοι που περιείχαν αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου από το 1990 έως 2010, καθώς και διαβιβαστικά ή συνοδευτικά έγγραφα του γραφείου του Δημοτικού Συμβουλίου. Τέλος σε αποθηκευτικό χώρο του πολιτιστικού κέντρου φυλάσσεται τμήμα του ανενεργού αρχείου των διοικητικών υπηρεσιών του Δήμου της περιόδου 1974-2010, σε πολύ καλή κατάσταση.

Το αρχειακό υλικό που εντοπίστηκε στο κτίριο του δημαρχείου Αγίου Ιωάννη Ρέντη καθώς και στο γειτονικό πολιτιστικό κέντρο αποτελούν αρχειακό υλικό με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την μεταπολιτευτική ιστορία του Αγίου Ιωάννη Ρέντη, όμως δεν εμπίπτουν στη χρονική περίοδο που εξετάζει το συγκεκριμένο ερευνητικό πρόγραμμα. Παράλληλα το υλικό που εντοπίστηκε δεν καλύπτει το σύνολο της λειτουργίας της κοινότητας και στη συνέχεια Δήμου Αγίου Ιωάννη Ρέντη. Εφόσον δεν έχει πραγματοποιηθεί κάποια καταστροφή του ανενεργού δημοτικού αρχείου, σίγουρα θα υπάρχει κάποιος ακόμη αποθηκευτικός χώρος, σε κάποιο δημοτικό κτίριο του Ρέντη όπου θα φυλάσσεται το τμήμα αυτό του αρχείου. Για παράδειγμα δεν εντοπίσαμε το ανενεργό αρχείο της οικονομικής υπηρεσίας και φυσικά τα πρακτικά και τις αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου. Ζητήσαμε από την κα. Μπουμπούλη να επικοινωνήσει με συνταξιούχους εργαζόμενους του Δήμου (προϊσταμένους ή διευθυντές των υπηρεσιών) που θα μπορούσαν να έχουν εικόνα για το χώρο που έχει αποθηκευτεί το τμήμα του αρχείου αυτού. Δυστυχώς μέχρι σήμερα οι προσπάθειές της δεν έχουν αποδώσει κάποιο αποτέλεσμα.

Μετά την ολοκλήρωση της έρευνας συντάχθηκε ο κατάλογος του αρχείου των πρακτικών του Δημοτικού Συμβουλίου, των πρακτικών της Δημαρχιακής Επιτροπής, των πρακτικών της Διοικούσας Επιτροπής καθώς και κάποια ακόμη ευρετήρια που εντοπίστηκαν στο χώρο του Γραφείου γραφείο προσωπικού του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη στο κτίριο του δημαρχείου Νίκαιας. Τα κατάστιχα αυτά είναι της περιόδου 1934 – 1974, είναι αποσπασματικά με αποτέλεσμα να μην συνιστούν πλήρη σειρά των πρακτικών και των αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου, της Δημαρχιακής Επιτροπής και της Διοικούσας Επιτροπής, των τριών κύριων διοικητικών οργάνων του Δήμου.

Δήμος Κερατσινίου-Δραπετσώνας

Η αναζήτηση των αρχειακών διαθεσιμοτήτων ξεκίνησε από το Ληξιαρχείο του Δήμου Κερατσινίου-Δραπετσώνας που στεγάζεται στο δημαρχείο του Κερατσινίου. Στο Ληξιαρχείο σώζονται ταξινομημένα και σε καλή κατάσταση το σύνολο των ληξιαρχικών βιβλίων του Δήμου Αγίου Γεωργίου –μετέπειτα Δήμου Κερατσινίου– από το 1934 έως σήμερα. Στον ίδιο χώρο έχουν μεταφερθεί και τα ληξιαρχικά βιβλία του Δήμου Δραπετσώνας από το 1951-2010, τα οποία είναι ταξινομημένα και σε καλή κατάσταση. Η έρευνα συνεχίστηκε στο Γραφείο του Δημοτολογίου όπου σώζονται ταξινομημένα και σε καλή κατάσταση το σύνολο των Βιβλίων του Δημοτολογίου του Δήμου Αγίου Γεωργίου –μετέπειτα Δήμου Κερατσινίου– από το 1934 έως σήμερα. Στον ίδιο χώρο έχουν μεταφερθεί και τα βιβλία του Δημοτολογίου του Δήμου Δραπετσώνας από το 1951-2010, τα οποία είναι ταξινομημένα και σε καλή κατάσταση Στον ίδιο χώρο βρίσκεται ταξινομημένο και σε καλή κατάσταση το σύνολο του Μητρώου Αρρένων των δύο Δήμων. Παράλληλα το σύνολο των στοιχείων που περιέχουν τα κατάστιχα του Ληξιαρχείου, του Δημοτολογίου και του Μητρώου Αρρένων έχουν περαστεί σε ειδικό ηλεκτρονικό πρόγραμμα μηχανογράφησης για τις ανάγκες των υπηρεσιών.

            Η έρευνα συνεχίστηκε στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου όπου εντοπίστηκαν σε ένα ντουλάπι ανάμεσα σε δεμένους τόμους των φύλλων της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως, βιβλία Πρακτικών και βιβλία Αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου και της δημαρχιακής Επιτροπής του Δήμου Κερατσινίου της περιόδου 1934-1960. Δυστυχώς τα κατάστιχα αυτά δεν συνιστούν πλήρη σειρά των πρακτικών και των αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου και της Δημαρχιακής Επιτροπής, είναι αποσπασματικά αλλά αποτελούν σημαντικά τεκμήρια της τοπικής ιστορίας. Αναζητήθηκαν τα κατάστιχα των Πρακτικών και των αποφάσεων του Δημοτικού συμβουλίου που δεν εντοπίστηκαν. Παρόλες τις ελλείψεις τα κατάστιχα που εντοπίστηκαν περιέχουν πληροφορίες και στοιχεία για την διοικητική συγκρότηση του Δήμου, τις οικονομικές του λειτουργίες αλλά και την καθημερινότητα των ανθρώπων τις περιοχής, τη συνεχή προσπάθεια οικιστικής και επαγγελματικής αποκατάστασης των πρώτων προσφύγων κατοίκων. Το αρχειακό αυτό υλικό εμπλουτίζει την τεκμηρίωση της προσφυγικής ιστορίας του Κερατσινίου που μέχρι σήμερα δεν έχει μελετηθεί διεξοδικά παρά μονάχα αποσπασματικά.

            Στον ίδιο χώρο υπάρχει πλήρης σειρά δεμένων τόμων με τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου από το 1974 έως το 2010, σε καλή κατάσταση. Παράλληλα στο γραφείο του Δημοτικού Συμβουλίου υπάρχουν το σύνολο των αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου-Δραπετσώνας από το 2010 έως σήμερα, καθώς και των διαβιβαστικών και συνοδευτικών εγγράφων που χρησιμοποιεί ή διαχειρίζεται το συγκεκριμένο γραφείο, ως τμήμα του ενεργού του αρχείου.

            Στη συνέχεια η ερευνητική ομάδα του Δημοτικού Συμβουλίου επισκέφθηκε το Τμήμα Προσωπικού του Δήμου, όπου η διευθύντρια του τμήματος είχε εντοπίσει σε παλιότερη εσωτερική μετακόμιση του τμήματος εντός του κτιρίου δύο φακέλλους με αλληλογραφία του πρώην Δημάρχου Δημήτριο Μισαηλίδη με τον διορισμένο δήμαρχο της περιόδου της δικτατορίας καθώς και με άλλους υπηρεσιακούς παράγοντες. Έγινε καταγραφή του αρχειακού υλικού αυτού, αντικαταστάθηκαν τα μεταλλικά στοιχεία που περιείχαν τα έγγραφα, απομακρύνθηκαν οι πλαστικές διαφάνειες και τοποθετήθηκε σε νέους καθαρούς φακέλους. Στο γραφείο Δημάρχου και στις υπόλοιπες υπηρεσίες του Δήμου δεν εντοπίστηκε αρχειακό υλικό της περιόδου μέχρι το 1974, παρότι στάλθηκε και εσωτερικό υπηρεσιακό σημείωμα κατόπιν πρωτοβουλίας της αντιδημάρχου Πολιτισμού και Αθλητισμού.

            Τέλος η ερευνητική ομάδα επισκέφθηκε τον υπόγειο χώρο του κτιρίου του δημαρχείου Κερατσινίου, όπου στεγάζονται αποθηκευτικοί χώροι των διοικητικών και οικονομικών υπηρεσιών του Δήμου. Στους χώρους αυτούς εντοπίστηκαν τμήματα του υλικού των διοικητικών και οικονομικών υπηρεσιών (εισερχόμενα και εξερχόμενα έγγραφα, εγκύκλιοι και άλλου τύπου υπηρεσιακά έγγραφα), συνήθως με χρονολογική ή θεματική σειρά, της περιόδου 1990-2010. Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες φυλάσσεται το υλικό αυτό εγείρουν ζητήματα υγρασίας και ανεπαρκή αερισμού, για τα οποία και ενημερώθηκαν οι αρμόδιοι υπηρεσιακοί φορείς. Όταν ολοκληρώθηκε η αναζήτηση στους δημοτικούς χώρους η ερευνητική ομάδα πραγματοποίησε τον καθαρισμό και την ασφαλή τοποθέτηση του μικρού αρχειακού τμήματος που εντοπίστηκε στο Δήμο Κερατσινίου σε νέα καθαρά αποθηκευτικά κουτιά και φακέλους. Το υλικό αυτό βρίσκεται σε διαδικασία να μεταφερθεί στην Δημοτική Βιβλιοθήκη της Αμφιάλης όπου θα είναι προσβάσιμο στο κοινό.

Ο Δήμος Δραπετσώνας διαθέτει ένα ταξινομημένο αρχείο της περιόδου 1951-1980 –η ταξινόμηση του είχε γίνει την περίοδο 2009-2010 από το ΙΙΕ/ΕΙΕ- το οποίο είναι προσβάσιμο στη Δημοτική βιβλιοθήκη Δραπετσώνας. Το αρχείο αυτό έχουν επισκεφθεί και αξιοποιήσει αρκετοί προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές στις διπλωματικές και μεταπτυχιακές εργασίες τους, ενώ και μαθητές των γυμνασίων και των λυκείων της Δραπετσώνας έχουν στηρίξει σχολικές εργασίες τους σε τεκμήρια και πληροφορίες που περιέχονται σε αυτό.

Δήμος Περάματος

Ο Δήμος Περάματος δεν διαθέτει καθόλου αρχειακό υλικό της περιόδου πριν το 1999. Το κτίριο του δημαρχείου Περάματος υπέστη μεγάλες καταστροφές κατά τη διάρκεια του σεισμού το φθινόπωρο του 1999 και το σύνολο των υπηρεσιών του μετεγκαταστάθηκαν σε άλλους εκμισθωμένους χώρους για αρκετά χρόνια. Όταν ξεκίνησε η επισκευή του κτιρίου στα μέσα της δεκαετίας του 2000, πετάχτηκε το σύνολο του ανενεργού αρχείου του Δήμου. Σε παλιότερη συστηματική αναζήτηση των υπηρεσιών του Δήμου δεν εντοπίστηκαν  τα κατάστιχα των πρακτικών και των αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου. Στη συνέχεια η ερευνητική ομάδα επισκέφθηκε μονάχα τα γραφεία του Ληξιαρχείο και του Δημοτολογίου του Δήμου. Στο Ληξιαρχείο σώζονται ταξινομημένα και σε καλή κατάσταση το σύνολο των ληξιαρχικών βιβλίων της Κοινότητας –μετέπειτα– Δήμου Περάματος από το 1933 έως σήμερα. Αντίστοιχα στο Γραφείο του Δημοτολογίου σώζονται ταξινομημένα και σε καλή κατάσταση το σύνολο των Βιβλίων του Δημοτολογίου της Κοινότητας –μετέπειτα–Δήμου Περάματος από το 1933 έως σήμερα. Στον ίδιο χώρο βρίσκεται ταξινομημένο και σε καλή κατάσταση το σύνολο του Μητρώου Αρρένων του Δήμου. Παράλληλα το σύνολο των στοιχείων που περιέχουν τα κατάστιχα του Ληξιαρχείου, του Δημοτολογίου και του Μητρώου Αρρένων έχουν περαστεί σε ειδικό ηλεκτρονικό πρόγραμμα μηχανογράφησης για τις ανάγκες των υπηρεσιών.

Δήμος Κορυδαλλού

Παρότι η ερευνητική ομάδα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών από τον Μάιο επανειλημμένα έχει έρθει σε επαφή με τον πρόεδρο του Οργανισμού Άθλησης και Πολιτισμού του Δήμου Κορυδαλλού, μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει εφικτό, λόγω φόρτου εργασίας του να εξασφαλιστεί η απαιτούμενη πρόσβαση στους χώρους του δημαρχείου Κορυδαλλού για να ξεκινήσει η έρευνα.

Δήμος Πειραιά

Ο Δήμος Πειραιά διαθέτει Ιστορικό Δημοτικό Αρχείο όπου το σύνολο του υλικού που υπάρχει στο Δήμο Πειραιά είναι ήδη ταξινομημένο και καταλογραφημένο και δεν χρειάζεται τη συνδρομή της ερευνητικής ομάδας του προγράμματος. Το σύνολο των τεκμηρίων που διαθέτει αναφέρονται στην διοικητική, οικονομική και κοινωνική ιστορία του Πειραιά καθώς και στην πολιτιστική του κληρονομιά. Το Ιστορικό Αρχείο του Δήμου Πειραιά είναι υπεύθυνο για τη διαφύλαξη, ταξινόμηση, καταλογογράφηση του Δημοτικού Αρχείου από την ίδρυση της πόλης το 1835. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης της ερευνητικής ομάδας στο Ιστορικό Δημοτικό Αρχείο πραγματοποιήθηκε αναλυτική παρουσίαση των συλλογών του ΙΑΠ όπου διαπιστώθηκε η έλλειψη αρχειακού υλικού σχετικά με την προσφυγική άφιξη και εγκατάσταση. Το αρχείο των πρακτικών του Δημοτικού Συμβουλίου καθώς και ένα «Ευρετήριο Προσφύγων 1923» αποτελούν το μοναδικό σχετικό αρχειακό υλικό με το ερευνητικό πρόγραμμα που διαθέτει το Ιστορικό Αρχείο του Δήμου Πειραιά. Στα κατάστιχα των πρακτικών του Δημοτικού Συμβουλίου υπάρχουν αρκετές αναφορές στην προσφυγική άφιξη και εγκατάσταση στην πόλη του Πειραιά αλλά και στην ευρύτερη περιοχή του. Τα στοιχεία που εντοπίστηκαν είναι πολύτιμα στο ερευνητικό πρόγραμμα (για παράδειγμα το «Ευρετήριο Προσφύγων 1923»). Παράλληλα συνεχίζεται η αναζήτηση στο Γενικό Αρχείο του Δήμου σχετικά με την πολιτογράφηση των προσφύγων.

Β. Αρχεία Προσφυγικών Συλλόγων

Δήμος Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη

Η ερευνητική ομάδα του έργου σε συνεργασία με το τμήμα Παιδείας και Δημοσίων Σχέσεων του Δήμου Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη απέστειλε στις αρχές Φεβρουαρίου 2017 στο σύνολο των προσφυγικών συλλόγων της δημοτικής ενότητας Νίκαιας μια ενημερωτική επιστολή, όπου γινόταν παρουσίαση του σκοπού και των δράσεων του ερευνητικού προγράμματος και ζητούσε από τα διοικητικά συμβούλια των συλλόγων να επιτρέψουν στο τμήμα δημοσίων σχέσεων του Δήμου να κοινοποιήσει στους ερευνητές του έργου τα στοιχεία επικοινωνίας τους.

Δυστυχώς στο αίτημα αυτό ανταποκρίθηκαν μόνο η Ένωση Σμυρναίων και ο Σύλλογος Δαρδανελιωτών. Η ερευνητική ομάδα του έργου συνάντησε τον πρόεδρο της Ένωσης Σμυρναίων Νίκαιας κ. Νισκιόπουλο στα γραφεία της Ένωσης και μέλη του συλλόγου Δαρδανελιωτών επισκέφθηκαν το ΕΙΕ. Και στις δύο συναντήσεις έγινε μια αναλυτική παρουσίαση του ερευνητικού έργου και των στόχων του και υπήρξε ιδιαίτερη αναφορά στη δυνατότητα να ταξινομηθεί το αρχείο του συλλόγου ή να παραστεί οποιαδήποτε άλλη συνδρομή στην καταλογογράφηση και στην ταξινόμηση αρχειακών διαθεσιμοτήτων του συλλόγου από τους ερευνητές του προγράμματος. Τόσο ο πρόεδρος της Ένωσης όσο και τα μέλη του Συλλόγου Δαρδανελλιωτών ήταν αρνητικά σε αυτό το ενδεχόμενο, αφενώς γιατι το κάθε αρχείο περιέχει πληροφορίες και στοιχεία που δεν θα ήθελαν να γίνουν γνωστά σε μη μέλη της Ένωσης και του Συλλόγου όσο και γιατί το όποιο αρχείο υπάρχει έιναι ήδη ταξινομημένο και εν ενεργεία.

Στη συνέχεια η κα. Θειακού από το Δήμο Νίκαιας επικοινώνησε και με το Σύλλογο Ποντίων και την Ένωση Μαγνησίας, τα μέλη των οποίων ήταν θετικά στο ενδεχόμενο να συναντήσουν την ερευνητική ομάδα αλλά αρνητικά στο ενδεχόμενο να επιτρέψουν την πρόσβαση στο αρχειακό τους υλικό. Μετά από αυτές τις αρχικές απορρίψεις η ερευνητική ομάδα αποφάσισε να παγώσει προσωρινά το θέμα αυτό, να απευθυνθεί και στους σύλλόγους των άλλων Δήμων και να επανασχεδιάσει την δράση αυτή.

Δήμος Κερατσινίου-Δραπετσώνας

Η ερευνητική ομάδα του έργου σε συνεργασία με το τμήμα Παιδείας και Δημοσίων Σχέσεων του Δήμου Κερατσινίου-Δραπετσώνας απέστειλε στις αρχές Μαρτίου 2017 στο σύνολο των προσφυγικών συλλόγων του Δήμου Κερατσινίου-Δραπετσώνας μια ενημερωτική επιστολή, όπου γινόταν παρουσίαση του σκοπού και των δράσεων του ερευνητικού προγράμματος και ζητούσε από τα διοικητικά συμβούλια των συλλόγων να επιτρέψουν στο τμήμα δημοσίων σχέσεων του Δήμου να κοινοποιήσει στους ερευνητές του έργου τα στοιχεία επικοινωνίας τους.

Στο αίτημα ανταποκρίθηκαν η Ένωση Μικρασιατών Κερατσινίου και η Ένωση Ποντίων Πειραιώς-Κερατσινίου–Δραπετσώνας, οι δύο προσφυγικοί σύλλογοι που παραμένουν ενεργοί στην περιοχή. Στις διαδοχικές συναντήσεις που είχαν οι ερευνητές του προγράμματος μαζί τους έγινε μια αναλυτική παρουσίαση του ερευνητικού έργου και των στόχων του και υπήρξε ιδιαίτερη αναφορά στις δυνατότητες συνεργασίας των ερευνητών με τον κάθε σύλλογο. Η Ένωση Μικρασιατών Κερατσινίου ενημέρωσε τους ερευνητές ότι διαθέτει μικρό αρχείο, ταξινομημένο και δεν χρειάζεται κάποια συνδρομή σε αυτό αλλά θα ήταν θετική σε κάποιου άλλου είδους συνεργασία, τονίζοντας την μέχρι τώρα κρατική αδιαφορία στο θέμα της διάσωσης την μνήμης του μικρασιατικού Ελληνισμού. Η Ένωση Ποντίων ενημέρωσε τους ερευνητές ότι δεν διαθέτει αρχείο της περιόδου πριν το 1975 –παρότι η Ένωση υφίσταται από τα τέλη της δεκαετίας του 1910- και το αρχείο της είναι ταξινομημένο και σε χρήση.

Δήμος Περάματος

Στη συνάντηση που πραγματοποιήθηκε στο Δήμο Περάματος με τον δήμαρχο της πόλης και την διευθύντρια του τμήματος Πολιτισμού και Αθλητισμού του Δήμου, αναθέρθηκε ότι μόνο ο σύλλογος Ποντίων είναι ενεργό προσφυγικό σωματείο στο Πέραμα και η κα. Αργυροπούλου ανέλαβε να οργανώσει μια συνάντηση ανάμεσα στα μέλη της ερευνητικής ομάδας και στο Διοικητικό Συμβούλιο του Σωματείου. Στη συνάντηση που προγραμματίστηκε τα μέλη του Συλλόγου δεν προσήλθαν, ενώ σε νέα επικοινωνία που έγινε μαζί τους, ενημέρωσαν την κύρια Αργυροπούλου ότι θα ειδοποιήσουν εκείνα για μια νέα συνάντηση.

Με βάση τα δεδομένα αυτά η ερευνητική ομάδα του προγράμματος αποφάσισε να παγώσει προσωρινά το θέμα αυτό και να επιχειρήσει να επαναπροσεγγίσει του συλλόγους με άλλο τρόπο. Πιθανότατα η δράση της ταξινόμησης των αρχείων τους ή οποιαδήποτε άλλη συνδρομή στην καταλογογράφηση και στην ταξινόμηση αρχειακών διαθεσιμοτήτων τους αποτελούν δράσεις που δεν ενδιαφέρουν τους συλλόγους αυτή τη στιγμή. Σχεδιάζεται λοιπόν από τον Σεπτέμβρη να πραγματοποιηθούν από τα μέλη της ερευνητικής ομάδας μια σειρά από προφορικές συνεντεύξεις με τα μέλη των συλλόγων. Στις συνεντεύξεις αυτές θα επιχειρηθεί τα μέλη των συλλόγων να παρουσίασουν το ιστορικό του κάθε συλλόγου, τις δράσεις που έχει υλοποιήσει καθώς και το ρόλο που διαδραμάτισε ο σύλλογος την πρώτη περίοδο της προσφυγικής άφιξης. Εκτιμάται ότι με τον τρόπο αυτό αφενός θα συγκεντρωθούν κάποια στοιχεία και πληροφορίες για την την ιστορία του κάθε συλλόγου που δεν υπάρχουν αυτή τη στιγμή και αφετέρου ίσως καλλιεργηθεί η απαιτούμενη εμπιστοσύνη ανάμεσα στα μέλη του συλλόγου και στους ερευνητές ώστε να υλοποιηθούν αμέσως μετά κάποιες άλλες κοινές δράσεις.

Για παράδειγμα στο σεμινάριο Προφορικής Ιστορίας του Δήμου Πειραιά προασκλήθηκε ο Εξωραϊστικός Πολιτιστικός Σύλλογος Κατοίκων Μικρολίμανου Πειραιώς «Απόγονοι Μικρασιατών Προσφύγων». Ο πρόεδρος και ο αντιπρόεδρος του συλλόγου παρακολούθησαν το σεμινάριο και σε εκτενή συζήτης που έγινε μαζί τους αποφασίστηκε στις αρχές του φθινοπώρου να διοργανωθεί από κοινού μια ανοιχτή εκδήλωση για την ιστορία του συνοικισμού στο Μικρολίμανο. Εκτιμάται λοιπόν πως ίσως θα είναι πιο αποδοτικό να πραγματοποιηθούν κοινές δραστηριότητες και δράσεις με τους συλλόγους, σε συνδυασμό με τις προφορικές συνεντεύξεις των μελών τους.

Β. Άλλες αρχειακές διαθεσιμότητες.

Η ερευνητική ομάδα του ΕΙΕ συνέχισε την καταγραφή των αρχειακών διαθεσιμοτήτων σε μια σειρά από φορείς και αρχεία που διαθέτουν υλικό που σχετίζεται με την προσφυγική εγκατάσταση στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά. Κατά τη διάρκεια της τρίτης φάσης του ερευνητικού έργου ολοκληρώθηκε η έρευνα στο τμήμα του αρχείου της Κοινωνίας των Εθνών που υπάρχει στο Υπουργείο Εξωτερικών για την περίοδο 1923-1924 και στο αρχείο της Εγκατάστασης του Κέντρου Μικρασιατικών Ερευνών

    Το αρχείο της Κοινωνίας των Εθνών στο Ιστορικό Αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών περιλαμβάνει δύο φακέλους με εσωτερική αλληλογραφία του υπουργείου Εξωτερικών με το υπουργείο Πρόνοιας για ζητήματα που αφορούν τη στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων μέσω κυρίως των προγραμμάτων της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων, πρόχειρες εκθέσεις των μελών της ΕΑΠ προς το υπουργείο Εξωτερικών και άλλα έγγραφα διοικητικού κυρίως χαρακτήρα. Το τμήμα αυτό του Αρχείου του υπουργείου Εξωτερικών είναι ιδιαίτερα μικρό και δεν περιέχει αρχειακό υλικό που να προσφέρει στην ερευνητική ομάδα στοιχεία και τεκμήρια που θα συμβάλουν στην έρευνα. Δυστυχώς δεν κατέστη εφικτό να εντοπιστούν στο εν λόγω αρχείο άλλες αρχειακές διαθεσιμότητες που να σχετίζονται με τις κατευθύνσεις του συγκεκριμένου έργου.

    Κατά τη διάρκεια της τέταρτης φάσης του έργου θα συνεχιστεί η έρευνα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, στα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, στο Μουσείο Μπενάκη και στο Αρχείο του Κωνσταντίνου Δοξιάδη.

Γ. Αρχείο Περιφέρειας Αττικής

Στις 4 Σεπτεμβρίου 2017 ξεκίνησε η ταξινόμηση και η καταλογογράφηση στο αρχείο των μητρώων δικαιούχων στεγαστικής αποκατάστασης και των κτηματολογίων της Περιφέρειας Αττικής από την ερευνητική ομάδα του ΕΙΕ. Η παρούσα δράση διακρίνεται σε δύο φάσεις. Κατά τη διάρκεια της πρώτης φάσης θα καταλογογραφηθεί το σύνολο των μητρώων, των κτηματολογικών και εκτιμητικών πινάκων, των κτηματολογίων και των ευρετηρίων που διαθέτει η Διεύθυνση Κοινωνικής Μέριμνας της Περιφέρειας Αττικής. Το αρχειακό αυτό υλικό αποτελείται περίπου από 120 βιβλιοδετημένους τόμους κτηματολογικών καταλόγων και μητρώων και δεκάδες κτηματολογικούς και εκτιμητικούς πίνακες, όπου καταγράφονται το σύνολο των προσφυγικών οικοπέδων και κατοικιών που παραχωρήθηκαν σε πρόσφυγες δικαιούχους από το 1923 έως τα τέλη της δεκαετίας του 1980 κυρίως. Το υλικό αυτό περιέχει πολλαπλά χρήσιμα ιστορικά και πολεοδομικά στοιχεία και τεκμήρια, άγνωστα μέχρι σήμερα στην έρευνα.

Η καταλογογράφηση και ταξινόμηση του υλικού αυτού θα επιτρέψει τόσο στην Διεύθυνση Κοινωνικής Μέριμνας ευκολότερη και πληρέστερη πρόσβαση στο εν ενεργεία αρχειακό υλικό που διαθέτει και καθημερινά χρησιμοποιεί όσο και στην ερευνητική δουλειά που πραγματοποιείται στο πλαίσιο του συγκεκριμένου έργου να μελετήσει και να αξιοποιήσει ένα μοναδικής αξίας ιστορικό υλικό που μέχρι στιγμής δεν έχει χρησιμοποιηθεί ξανά. Μετά την ολοκλήρωση της καταλογογράφησης του συνόλου του αρχειακού υλικού θα ακολουθήσει η ταξινόμησή του ανά προσφυγικό συνοικισμό και στη συνέχεια ανά Δήμο. Το σύνολο του υλικού αφού καθαριστεί από τη σκόνη και αντικατασταθούν τα σκουριασμένα μεταλλικά του στοιχεία θα τοποθετηθεί σε ενιαίους φακέλους και κουτιά αποθήκευσης. Μετά το τέλος της διαδικασίας αυτής του σύνολο του εν ενεργεία αρχειακού υλικού θα είναι πιο εύκολα αναζητήσιμο και προσβάσιμο για τις υπηρεσιακές ανάγκες της Διεύθυνση Κοινωνικής Μέριμνας της Περιφέρειας Αττικής. Φυσικά ο εν λόγω κατάλογος μόλις δημιουργηθεί θα παραδοθεί στην αρμόδια υπηρεσία της Περιφέρειας Αττικής.

Στη δεύτερη φάση της παρούσας δράσης –η οποία θα ξεκινήσει παράλληλα με την τέταρτη φάση του ερευνητικού έργου- το αρχείο των μητρώων δικαιούχων στεγαστικής αποκατάστασης και των κτηματολογίων της Περιφέρειας Αττικής που αφορά την ευρύτερη περιοχή του Πειραιά θα μελετηθεί αναλυτικότερα και διεξοδικότερα. Σχεδιάζεται η ηλεκτρονική μεταγραφή τμήματος των μητρώων και των κτηματολογίων. Η διαδικασία αυτή θα επιτρέψει στο ερευνητικό έργο να πραγματοποιήσει αναλυτικότερη έρευνα σε ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία όσον αφορά το πρόγραμμα στεγαστικής αποκατάστασης που υλοποιήθηκε από το υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά. Μόλις ολοκληρωθεί η πρώτη φάση της δράσης η ερευνητική ομάδα θα συζητήσει διεξοδικά για τον τρόπο υλοποίησης της δεύτερης αυτής φάσης.